Fulco Treffers en Marjo van Schaik werkten samen aan een artikel over circulair bouwen en sociale ambities, voor het netwerk Cirkelstad.
Dit zogenaamde ‘green paper’ geeft antwoord op de volgende vraag: ‘Hoe verhoudt circulair bouwen zich tot sociale doelstellingen?’ Het geeft een fundamenteel antwoord, door circulariteit vanuit een maatschappelijk oogpunt te bekijken en manieren te zoeken om de systeemwereld en de echte leefwereld te verbinden. De theorieën van Kate Haworth, Jurgen Habermas, Bruno Latour en Stewart Brand worden gebruikt om een reeks waarden te vinden waarop kan worden voortgebouwd. Naast deze fundamentele benadering is er de praktische invalshoek. Alle onderwerpen en theorieën zijn voorzien van links naar interessante en inspirerende projecten.
Het document zal de basis vormen voor de Cirkelstad community over dit onderwerp, en zal de komende tijd worden besproken, verrijkt, aangepast voor een meer sociale circulaire toekomst van de bouw.
In veel ontwerp- en bouwprojecten speelt de vraag van zeggenschap: waar mogen toekomstige eindgebruikers over mee beslissen? Hoe verbind je de kracht van een grote betrokkenheid en zeggenschap van eindgebruikers aan de verantwoordelijkheid en zekerheid van de toekomstige eigenaar, wanneer dit niet dezelfde partij is?
In het Model voor betrokkenheid bij circulair bouwen is hiervoor een praktische toepassing ontwikkeld, specifiek voor circulaire bouwprojecten.
Toelichting op het Model voor betrokkenheid bij circulair bouwen (F. Treffers 2020) is hier terug te lezen.
Soledar, stedenbouwkundige strategie en landschapsontwerp
“Het geschenk van zout” is de betekenis van de naam Soledar, een klein stadje in Oost-Oekraïne. Voor cultureel platform Izolyatsia, dat oorspronkelijk in het bezette Donetsk gevestigd was, is het plaatsje typerend voor de huidige situatie van Oekraïne van dit moment: een typische Sovjet-stad, vlakbij het bezette gebied. Sinds de bezetting van regio’s van de Donbass vertrekken bij gebrek aan werk en culturele en sociale ontwikkelingen.
De vraag aan 12N was: hoe kan de publieke ruimte bijdragen aan de verandering van de stad? 12N Urban Matters nodigde Mare uit om deel te nemen als specialist in publieke (culturele) gebouwen. Het resulteerde na een korte onderzoeks- en ontwerpfase in een kunstinstallatie en een video van het werk.
Het ontwerp beoogt een verbinding te maken tussen het ondergrondse en bovengrondse; onder de grond zijn zoutmijnen met daarbinnen een eigen toeristische en culturele wereld. Door de magie van de verlichting van deze wereld naar boven te brengen krijgt de publieke ruimte een nieuwe definitie. Mijnschachten die je van grote afstand, én vanuit het centrale park in de stad, kunt zien, worden verlicht en worden bakens in het landschap. Daarnaast zijn in het ontwerp diverse programmatische en ruimtelijke ontwikkelingen voorgesteld voor een centraal gelegen park en een natuurlijke heuvel aan de rand van stad.
Het centrale park heeft oude verhalen om te vertellen. Het wordt nu vooral als transit route gebruikt. Niet om te verblijven maar om te passeren. Er zijn herinneringen aan vroeger, aan samen, ontmoeting. Maar dit is deels sentiment en vraagt om nieuwe verbeelding, nieuwe zorg en een nieuwe (beeld)taal. Met het ontwerp leggen we een nieuwe laag over de oude stad, maar de oude stad blijft bewust ook zichtbaar. We stellen een andere blik voor, een nieuw perspectief, dat hoop en plezier geeft.
Het ontwerp van de parken geldt als een masterplan waarin om een relatief goedkope manier voorstellen worden gedaan voor nieuw stedelijk meubilair, cultureel programma, (inheemse) planten en bomen, zonder opnieuw te beginnen. Centraal komt een uitkijktoren met terras, gemaakt van oude onderdelen van schachten, mijnwerkersmaterieel aangevuld met lokale materialen. Een oude vorm in een nieuwe vorm en functie: een baken van licht en kleur. Een plek die vraagt om naartoe te komen. Een plek waar je liever wilt klimmen dan dalen.
Berlijnplein. Een gebied van 9000 m2, circulair gebouwd, met een mix aan buiten- en binnenruimtes, bijzondere architectuur, verrassende installaties, een divers cultureel programma en werkruimtes voor makers. Een plek waar je elkaar kunt ontmoeten, kunt ronddwalen en je laten verrassen door kunst en design. Een plek waar je zelf actief aan de slag kunt en waar steeds iets anders te doen en te beleven is.
Er is één overkoepelend thema: De toekomst van de stad. Nu steeds meer mensen wonen en werken in een stedelijke omgeving, wordt dit een urgent thema. Hoe houden we onze steden gezond en leefbaar? Wat is de rol van technologie? Hoe worden de sociale verhoudingen in de stad van de toekomst? Van wie is de stad eigenlijk? Een fascinatie voor dit soort vragen over de toekomst van de stad is wat alle ‘bewoners’ en bezoekers van het Berlijnplein verbindt. Samen gaan zij er mee aan de slag, vanuit verschillende werkvelden en middelen, zoals de kunsten, design, technologie, journalistiek, sociaal-cultureel (jongeren)werk en onderwijs.
Het programma is er voor een brede doelgroep; van gezinnen in Leidsche Rijn die er op een zondagmiddag vertoeven, jongeren uit de omgeving die uitgedaagd worden zelf maker te worden of mee te doen, tot cultuurliefhebbers van ver daarbuiten die een bijzonder evenement bezoeken.
Dit verhaal is inmiddels uitgewerkt en vastgesteld als “Ontwikkelkader Berlijnplein”. In Leidsche Rijn centrum was jaren geleden een groot nieuw theater bedacht. Maar nu wordt hier op een andere, organische manier gewerkt. Vorm volgt ambitie. Hier wordt de toekomst van de stad gemaakt. Met cultuur, met ontmoeting, met bouwen, met de buurt en met spraakmakende projecten. En – niet in de laatste plaats – volgens circulaire principes.
Fulco Treffers kan in dit project alle ervaring kwijt die hij in de loop der jaren heeft opgedaan in participatie en co-creatie, gebiedsontwikkeling, de kunst- en cultuursector, ruimtelijk ontwerp en circulair bouwen. Samenwerken, vertalen, verbinden, innoveren, verdiepen: de rol van Fulco is om de grote stapel aan ambities elkaar te laten versterken, zowel op korte als lange termijn. Fulco heeft als accountmanager innovatie in het projectteam een schakelrol tussen de verschillende inhoudelijke doelen onderling en tussen de ambtenaren, marktpartijen en culturele partners.
Woningcorporatie Woonbedrijf heeft in haar duurzaamheidsbeleid vastgelegd dat zij binnen nu en 10 jaar circulair willen zijn. Om dit te bereiken is een experiment gestart. Het doel was om 15 sociale huurwoningen bouwen uit eigen grondstoffen. Daarbij is het bouwbesluit uitgangspunt en zijn de woningen geschikt voor de doelgroep van de corporatie.
Een creatief team, waaronder 12N Urban Matters, kwam bij elkaar om de volgende stap te maken in duurzame sociale woningbouw. Het is zeer belangrijk om hierin door te ontwikkelen, te experimenteren, en er van te leren. Bewoners werden betrokken om mee te denken, mee te ontwerpen. Fulco Treffers was verantwoordelijk voor ontwerp van de buitenruimte en de verbinding met de bewoners en ambities rondom leren, vastleggen en presenteren aan de buitenwereld. Ook is hij eindverantwoordelijk voor het ontwerp van de buitenruimte.
In samenwerking met: Inbo architecten, Van Liempd, Baetsen, Stam + De Koning
De kennis van circulaire economie (ontwerpen, productie, bouwen) staat nog in de kinderschoenen. Technisch zijn er mogelijkheden, maar is de ontwikkeling nog in volle gang. Qua processen, wetgeving, financiële modellen en gedrag/cultuur zijn er nog veel grenzen te overwinnen. Hiervoor is CircuLab in het leven geroepen door een initiatiefgroep van Woonbedrijf, Park Strijp Beheer en 12N Urban Matters.
De missie van CircuLab is om circulair bouwen van een niche markt naar reguliere (grotere) spelers te brengen. De rol van de eindgebruiker (gebruik, ervaring, comfort, betaalbereidheid) is hierbij een kernfactor. De voormalige bunker SFS aan de zijde Glaslaan/Kastanjelaan wordt de komende maanden getransformeerd tot een levendige plek waar kennis over circulair bouwen en ontwerpen gebundeld en gedeeld wordt. De circulaire woningen van Glaskring (door Woonbedrijf) komen hier naast te liggen. Deze bundeling van projecten geeft kennis, energie en netwerk voor verdere ontwikkeling van het circulaire denken.
Fulco Treffers was kwartiermaker van CircuLab, en zette in samenwerking met PluginCity het nieuwe gebouw voor het eerst op de kaart in oktober 2019. Via een open call werden de toekomstige organisatoren, ontwerpers en exploitanten van deze circulaire hotspot gevonden. BuroKade, PluginCity en De Meisjes van Eindhoven hebben het stokje in december 2019 overgenomen.
In opdracht van: Park Strijp Beheer, Strijp-S Eindhoven
Periode: 2019
RAUM, een nieuwe culturele instelling in een jonge wijk. Een nieuw cultuurcluster. Een toevoeging aan het hart van Leidsche Rijn. Bovenop de A2. Het is een cultuurinstelling die niet zelf de eigen toekomst wil bepalen, maar dat wil doen met de buurt, met kunstenaars, met stakeholders in de stad.
De uitstraling van de buitenruimte bij RAUM (ca 4000 m2) was hard aan vernieuwing toe. In feite oogde het gebied als een braakliggend festivalterrein waar tijdens een groot deel van het jaar de regenplassen, vuilnisbakken en geparkeerde auto’s toch het beeld bepaalden. De belangrijke wens was om een plek te maken die geschikt is voor grotere evenementen maar ook uitnodigt om te gebruiken als er niets geprogrammeerd en georganiseerd is. Met een budget passend bij een periode van inrichting van circa vijf jaar.
Door het toepassen van grote houten frames in het gebied en paden van stelconplaten met tussenliggend groen is het gebied op drie schaalniveaus te gebruiken. De groenvlakken geven aanleiding tot kleine ontmoetingen, mogelijk meerdere gelijktijdig. De frames delen het gebied in in een centraal plein met vier aangrenzende zones. Tussen de frames zijn vlakken waar grotere objecten of activiteiten kunnen plaatsvinden. En door het transparante karakter van de frames kan ook het totale gebied voor één groot evenement ingezet worden.
In het ontwerp is uitgegaan van de circulaire gedachte. Materialen die al op het terrein aanwezig waren (aanwezige klinkers, grind en stelconplaten) werden hergebruikt. Nieuwe objecten werden zoveel mogelijk gemaakt van biobased materiaal. Demontabel, dus herplaatsbaar en aanpasbaar als over een aantal jaar meer permanente bebouwing van de locatie wordt gerealiseerd.
Circulair en sociaal
Soledar, stedenbouwkundige strategie en landschapsontwerp
Berlijnplein Utrecht_innovatie en ontwikkeling
Onderzoek circulaire sociale woningen
CircuLab_kwartiermaker
RAUM Utrecht_buitenruimte ontwerp