Bezoek aan Oekraïne

7-7-2015
Ticket
Mijn naam staat er echt!

8-7-2015
Reizen
Een dagje Kiev achter de rug. Bijna niks gezien nog vanwege het volle programma, maar wel even op Maidan gestaan. Het plein dat zo veel in het nieuws is geweest. Maar nu een reisdag naar Mariupol. Mooie video van IZOLYATSIA.

9-7-2015
Bunker architectuur
De laatste nieuwbouw iets buiten Mariupol…

Rooftop
Je wordt vanzelf creatief als het moet.
Als er minder te doen is. Of als je minder geld hebt. Of als je stedenbouwkundige bent.
Want hoe laten voormalige architectuurstudenten in Mariupol even de stad zien aan wat buitenlanders? Door ze illegaal mee te nemen naar een dak van een woongebouw van 9 verdiepingen hoog. Met wat petflessen met bier.

Stop
Geen idee nog hoe ik deze trip naar (Oost-)Oekraïne ga vastleggen. Vlakbij oorlogsgebied. De spanning is er wel als je met mensen praat, maar de beelden vallen tot nu toe mee.

Behalve dit plaatje dat me al de hele tijd achtervolgt in mijn hoofd. Hierdoor heb ik namelijk de rest van de dag hetzelfde reggae nummer in mijn hoofd gehad. En vanochtend weer.
https://www.youtube.com/watch?v=X75CmqkjCyE

9-7-2015
Persconferentie
Veel camera’s, microfoons en pers bij de start van ons project in Mariupol. We zijn nog niet eens begonnen!

10-7-2015
Terras
Ik zit vermoedelijk op het meest vervuilde terras ooit. Ik kijk naar het groen tussen de rails, en het rood van de fabrieken van Azov Steel. Het terras zit vol met bijzondere types die onderling wat schreeuwen van tafel naar tafel. En er zijn zwerfhonden en plastic bekertjes met bier.
Een jongetje rent rond met een groot speelgoedgeweer. Een oude man met een baard draagt een kapiteinspet. Nep.
Binnen is het leeg. Een kale bar en een kast voor kauwgom, ijsjes en glorix schoonmaakmiddel.
De lucht is dik en goor.

Voetbal
Het is onmogelijk voor te stellen: PSV speelt thuiswedstrijden in Rotterdam. Niet dus.
Maar….
Zoiets is hier in Oekraïne wel aan de hand. Ik wilde vanavond naar een voetbalwedstrijd van de lokale FC van Mariupol gaan: FC Illichivets. Wat blijkt? De thuiswedstrijd is meer dan 600 honderd kilometer verderop, in Odessa. Veilgheid… Hoe kan ik ze nou aanmoedigen?!

11-7-2015
Dierentuin
Oorlog is een drama voor mensen. Maar dieren hebben het zeker zo zwaar.
Sinds 2010 is er een dierentuin in Sartana, een dorpje van 11000 inwoners, vlakbij Mariupol. Eerst een paar eenden en zwanen, maar de tijgers, leeuwen, luipaarden, beren, kamelen en apen volgden snel. Het dorp ligt buiten de extra beveiligde zone van de stad Mariupol, maar zelfs daarbinnen zouden de dieren al flink beschadigd zijn, door de oorlogsgeluiden. Het was niet voor niks dat de leeuw grommend op onze cameraman af kwam stormen: de stress is enorm.
Plannen om de dierentuin naar de stad te verplaatsen zijn in de maak. Er is een terrein toegekend, een voormalig amusementspark. De financiering van de verbouwing is nog niet rond.

Lenin achter het behang plakken
Tijden veranderen.
Het standbeeld van Lenin op het grote plein in Mariupol is neergehaald. In het historisch museum wordt de ‘rode kamer’ ook opnieuw ingericht. De afbeelding blijft weliswaar ‘bewaard’ achter de houten platen, maar of ze die ooit weer weghalen? Archeologie is niet de grootste kwaliteit van deze stad. Zie hier de blog  van Izolyatsia ‘Good Bye, Lenin’ over deze het wegwerken van dit deel van de geschiedenis in het historisch museum. http://izolyatsia.org/au/july-10-good-bye-lenin/

Op gevoel
‘Hoe voel je je?’ vragen veel mensen me vanuit Nederland.
Tja, tot nu toe, eerlijk? Heerlijk.
Het is mooi hier. Het landschap. De steden en dorpen. De taal is prettig, alhoewel ik er geen woord van versta. De mensen zijn leuk en vriendelijk. Het bevalt me goed.
Ik blijf op een bepaalde manier nog net zo ontspannen als ik was voordat ik vertrok. Naïef eigenlijk, want er zijn meer dan genoeg soldaten op straat om te weten dat het niet helemaal rustig is hier. Maar ik denk de hele tijd: als ik zoveel mensen ontspannen op straat zie lopen, naar het strand zie gaan, een praatje zie maken, dan zal er wel niet zo veel aan de hand zijn.
Maar als ik met mensen begin te praten, en hun verhalen hoor, dan gaat de naïviteit er snel af. Veel mensen zijn verhuisd naar een andere stad, vanwege veiligheid. Of ze vertrekken naar het buitenland met beurzen of geld van familie. En afgelopen januari was het hier echt een puinhoop in de stad. En zelfs anderhalve week geleden nog hoorde je ’s avonds als je op een terras aan het strand zat de oorlogsgeluiden op de achtergrond…
Maar goed. Ik loop gewoon rond. Ook in mijn eentje, door wijken en buurten die ik niet ken. En ik kijk niet de hele tijd achterom of er misschien iets raars gebeurt. Op gevoel.

En er is ook iets te doen. Dat moet gebeuren.
Het is hard werken, maar het doet geen moment aan werk denken. Ik probeer de stad op te slurpen. De verhalen. De mensen. De straten. De eigenaardigheden. De parken. De gebouwen.
Het centrum en omgeving ken ik inmiddels. Een aantal toegangswegen ook. De nieuwe informatie stapelt hoog op. In steekwoorden. Krabbeltjes. Foto’s. Tekeningetjes. Deze ben ik momenteel aan het verwerken. Om uit te komen op een relevant advies, een zinvol ontwerp, een perspectief voor de stad. In nog zeven weken. Dat wordt nog zweten.

12-7-2015
Plastic tasjes te koop
Nog nooit zag ik ergens ter wereld een winkeltje voor plastic tassen. Tassen met bekende merken. Met bloemen. Auto’s. Fruit.
Je kunt ze kopen in pakketjes van veel. Maar waarom?

Geel en blauw
Overal in het land zie je geel-blauw. Op tuinhekjes. Muurtjes. Reclame-uitingen. Niet gecoördineerd vanuit de overheid. Maar eigen initiatief, persoonlijk of zakelijk.
Een jonge natie op zoek naar identiteit. De makkelijkste manier om die te proberen te vangen is om de kleuren van de vlag te gebruiken. Het is een manier om iets te kunnen bijdragen in een onrustige tijd. Het is een manier om steun te betuigen aan een visie, aan een koers. En het is helaas ook een vorm van nationalisme.

Azov Zee
Vandaag heb ik gezwommen in de Azov Zee. Die kan weer van mij lijstje af! Het strandje waar we waren lag een uurtje rijden vanaf Mariupol. Dus alles was alweer een stuk schoner dan in de stad zelf, waar de staalfabrieken hun afval lozen in de rivier en de zee. Maar goed, voor koraal of bijzondere vissoorten hoef je echt niet meer naar deze regio…
Eerlijk gezegd had ik tot een paar maanden geleden nog nooit van de Azov Zee gehoord. Ik dacht ten onrechte dat deze zee een onderdeel was van de Zwarte Zee. Zo makkelijk lijkt dat met landen ook te kunnen gaan, bedacht ik terwijl ik over het strand liep. Is het nu een zelfstandig land? Of is het een provincie? Is het een zee? Of een meer?

13-7-2015
Dienen
Ik praatte met Alexander, een van de jonge medewerkers van Izolyatsia. Alexander, maar eigenlijk noemt iedereen hem Sasa, komt oorspronkelijk uit Donetsk, de stad die in handen is van de separatisten van de Donetsk People Republic.
FT: ‘Ben je eigenlijk bang om opgeroepen te worden voor de oorlog?’
Sasa: ‘Ja, eigenlijk wel. Alhoewel het nog steeds vaak heel ver weg en heel onwaarschijnlijk lijkt. Niemand had dit verwacht, een oorlog met Rusland. Met Rúsland nota bene! Maar we weten niet waar het heen gaat en hoe jongeren verder worden opgeroepen voor het leger. Er gaan geruchten dat soms jongens worden opgepakt van straat om mee te vechten. Maar ik weet niet of dat echt waar is.’
FT: ‘Ben je niet heel boos? Op de situatie? Op de oorlog? Op Poetin desnoods?’
Sasa: ‘Nee, eigenlijk niet. Gek genoeg heeft die oorlog een aantal zaken in mijn leven versneld die ik anders misschien later of misschien nooit had gedaan. Door de onrust in Donetsk ben ik vertrokken. Eerst naar Mariupol. Daarna naar Kiev. Ik wilde dat al wel, maar ik had vrienden en familie in Donetsk, en het was allemaal wel ok. Nu is die kans me opgedrongen en ben ik blij dat ik stappen heb gemaakt.’
FT: ‘Willen je ouders niet weg uit Donetsk?’
Sasa: ‘Mijn ouders willen blijven, en hebben ook niet zo’n probleem met de situatie zoals die ontstaan is. Ze zeggen altijd al: ‘mijn huis is mijn land’. Dus  wie er verder machthebber is, maakt ze minder uit. Ze zijn ook van de generatie die opgegroeid is in de tijd dat Oekraïne en Rusland gewoon nog 1 land was: de Sovjetunie.
Maar wat vooral heel vervelend is is dat ze zijn overrompeld door de Russische propaganda die in Donetsk de tv bepaalt. Ze zijn beiden hoog opgeleid (arts) en hebben allemaal academische vrienden, maar worden toch met open ogen belazerd. Ze denk bijvoorbeeld dat het leven in Kiev niks meer is. Dat er pure armoede heerst onder druk van de regering. Dat de apotheken leeg zijn. Dat de winkels geen voorraden meer hebben. Terwijl ik ze foto’s stuur van Kiev, over de mogelijkheden, over de kwaliteit van leven, gewoon een wereldstad die volledig functioneert. Ze geloven mijn foto’s niet. Ze geloven wat ze horen op tv, en niet hun eigen zoon.
We hebben er erg veel ruzie over gemaakt. Het is inmiddels een verboden onderwerp. Ik kan er met mijn ouders niet meer over praten…’

Via hem ontmoetten we ook een soldaat die zich had gemeld in het oosten van Oekraïne om zijn land te beschermen. Een kerel van bijna twee meter en een kale kop. ‘Mijn haar kwam een paar weken geleden nog tot halverwege mijn rug. Maar dat is te gevaarlijk in de oorlog. Te veel risico om vlam te vatten bij een inslag ofzo.’  Zijn universitaire opleiding was afgerond. ‘En nee, ik heb mijn diploma niet gekocht, zoals zo veel anderen hier!’ zei hij gefrustreerd. En nu waren er even belangrijkere zaken dan carrière maken.

14-7-2015
Groen op straat
Ik ben weer terug in Kiev en merk nu pas weer echt hoeveel soldaten er eigenlijk in Mariupol waren. Hier zie je ze namelijk nauwelijks. En al helemaal niet in groepen of met pantserwagens.
Dat was de afgelopen dagen wel anders. De laatste vijftig kilometer tot aan Mariupol kwamen we langs vijf checkpoints. Sommige konden we voorbij met een simpele knikje. Maar meestal kwam een van de soldaten even in de bus kijken en vragen wat we kwamen doen. Een uitnodigingsbrief van de gemeente Mariupol hielp meestal wel.
Een keer kwam een soldaat de bus binnen na het lezen van deze brief en bedankte ons dat we goed werk deden. Een andere keer moesten alle mannen de bus uit en werden juist extra gecontroleerd en ondervraagd.
De angst dat Mariupol ingenomen worden door de separatisten en/of de Russen is groot. In het hotel zijn ook twee verdiepingen in gebruik door soldaten. Zij vertellen er verder niks over. Maar ze zijn hier wel met een duidelijke reden: Mariupol mag niet ‘vallen’. Het zijn voor mij bizarre woorden die ik alleen maar ken van geschiedenislessen of films en boeken. Ik zit er nu middenin.

15-7-2015
Reclame
Bij een van de eerste bijeenkomsten in Mariupol die voor ons waren georganiseerd ontmoetten we een man die werkzaam was in de reclamewereld. Hij maakte zich enorm druk over het uiterlijk van de stad en over de enorme hoeveelheden kriskras geplaatste reclameborden. ‘De stad was uitverkocht’ zo zei hij. En: ‘Zo lelijk hoeft kapitalisme niet te zijn.’
Hij pleitte voor minder reclame. Wel bijzonder als dat je eigen broodwinning is. Maar een beetje gelijk heeft ie wel.

16-7-2015
Verduurzaming
Ik ben een paar dagen in Nederland voor werkafspraken. Het is avond, en ik blader door mijn foto’s van Mariupol.
Het zijn mooie en een treurige beelden soms. De gebouwen zijn slecht onderhouden. De zorg voor de portieken, de liften en het gebouw als geheel. Bewoners bekommeren zich primair om de binnenzijde van de woning. Van een ‘vereniging van eigenaren’ hebben ze hier meestal niet gehoord.
In een huis dat pal op de wind staat moeten ze gek zijn geworden van de stookkosten. Want ze hebben net een stukje buitenmuur aan de buitenzijde geïsoleerd. Een mannetje zit op een plankje, gedragen door twee kabels vanuit het dak. Hij pleistert de isolatieplaten weg. Dat zal lekker warm worden deze winter.

17-7-2015
3000 BC
Ik zit achter mijn laptopje en orden alle stadsplattegronden die ik inmiddels heb gevonden op internet, via contacten en in de musea. De oudste kaart komt uit het Historisch museum van Mariupol. Een plattegrond van een begraafplaats van circa 3000 voor Christus. In de verre oudheid blijkt op deze plek een nederzetting te hebben gestaan. Ook toen was het vermoedelijk al een strategische locatie aan de zee, met vruchtbare grond, en een tussenstop tussen het oosten en het westen.
We weten volgens de gids van het museum niet zo heel veel over deze tijd. En de opgravingen zelf zijn een topstuk van het museum. Ze zijn in 1931 gevonden toen de eerste grote fabriek hier werd gebouwd. In een periode van drie weken moesten de onderzoekers hun werk doen want dat was de maximale tijd die de bouw kon worden stilgelegd. Sindsdien is er nooit meer nader onderzoek gedaan, op het terrein van de fabriek of daarbuiten. Een onontgonnen terrein voor archeologen.

18-7-2015
Best een groot land
Het is twee uur en drie kwartier vliegen van Amsterdam naar Kiev. Van Kiev naar Mariupol is 18 uur (trein en bus) of 21 uur (trein zonder overstap). Tja, de globale wereld. Afstanden veranderen. Maar hoe groot is Oekraïne nu eigenlijk?
Nou ja, om een beeld te geven: hier een plaatje. Van Den Haag tot de grens van Polen met Ukraine. Ongeveer.

19-7-2015
Je moet kiezen
Een paar keer hoorde ik het al: ‘Ik was er nooit zo mee bezig, maar nu moet ik kiezen tussen Europa en Rusland.’ Geen gesprek in Oekraïne dat niet over politiek, over de oorlog, over de toekomst gaat. Maar kiezen is voor iedereen anders.
Sommige mensen weten heel helder waar ze staan. Anderen hebben het gevoel dat ze in alle gesprekken kleur moeten bekennen. Dat ze een standpunt in moeten nemen en dat een genuanceerd standpunt niet op prijs wordt gesteld.
De meeste mensen die ik spreek kiezen overigens wel, pro-Oekraïens dus pro-Europees. Maar ook sprak ik mensen die niet willen kiezen omdat ze in allebei de richtingen grote nadelen zien. En er zijn mensen die in allebei de richtingen juist wél kansen zien. Die laatste groep hield me wel even bezig. Is dat pragmatiek of lafheid? Of realisme?

20-7-2015
Nieuwe media
Ik heb het weer gezien: de wet van de remmende voorsprong. Want iedereen was zich er in het verleden van bewust dat de televisie door de staat werd gestuurd en bestuurd. Inmiddels zijn sommige zenders transparanter en democratischer dan bijvoorbeeld de omroepverenigingen die Nederland nog heeft.
Tijdens de protesten op Maidan werd snel en actueel nieuws heel belangrijk. Internet was veel sneller dan de televisie. Diverse websites toonden online informatie en live streaming van de protesten. Twee van deze sites groeiden uit tot een enorm succes: expreso-tv and 112-tv. Ook de vele Oekraïners in het buitenland (oa Europa, Rusland, Verenigde Staten) kregen op deze manier de informatie.

Na de protesten bleef de vraag naar deze onafhankelijke bottom-up media groeien. Met geld dat door particulieren bij elkaar werd gebracht is ervoor gezorgd dat ze beide ook een tv-kanaal hebben gekregen.

21-7-2015
Handel
De straat van mijn ‘huis’ in Kiev heeft alle noodzakelijke voorzieningen.

22-7-2015
Gewoon een mooie binnenplaats

The City is hot
Het is hier warm. Zo’n landklimaat hakt erin…. Tussen de 28 en 35 graden is al vaak voorgekomen deze weken. Maar dat is niet de enige reden waarom ‘the city hot is’.
Stedenbouw is echt in opmars in Oekraïne. Er zijn meerdere lezingen en tentoonstellingen over de stad. Een nieuwe opleiding Urban Studies start per medio september. Ik werd geïnterviewd door een architectuurblad over hoe ik het vak stedenbouw beschouw. En een architectenbureau waar ik vrijdag op bezoek ga is zich gaan specialiseren in stedenbouwkundige plannen. Meer en meer richt men zich hier op de stad. Ik zou hier maar eens moeten gaan solliciteren.
Maar waarom is stedenbouw zo booming?  Ik ga op onderzoek. Tot later.

23-7-2015
Over gevechten
Je ontkomt er niet aan. Je praat met soldaten. Je praat met mensen van OSCE, die er de veiligheid in het gebied monitort. Je praat over de oorlog en over militaire strategieën. En ik hoor mezelf soms meedoen in een gesprek, maar ik weet er eigenlijk niks van. Ik praat wat mensen na, en verder luister ik maar vooral en stel ik vragen.
Ik denk aan de spelletjes Risk van vroeger. En vooral het spel Diplomacy was favoriet. Ook toen was er altijd ruzie om de Zwarte Zee…

24-7-2015
Niemandsland
Met een conflict, een oorlog, is er een grens die met enige regelmaat verschuift. De precieze ligging van de grens is niet keihard en strategische posities worden ingenomen door beide kampen aan beide kanten van de grens. Maar er is eigenlijk niet één grens. Er zijn er twee.
In het geval van de oorlog in Oost-Oekraïne is er een grens die wordt beschouwd als de grens van het Oekraïense leger. Deze bewaakt deze grens. Iets verderop, zo’n tien tot twintig kilometer, is er nog een grens: de grens van de pro-Russische separatisten.
Tussen de grenzen is in feite een soort niemandsland. Een zone die nergens bij hoort, door niemand verdedigd wordt. Een zone waar ook mensen wonen, naar schatting tussen de 1000 en 1500. Van beide kanten vliegen er raketten over. Hun huis verlaten houdt een groot risico van plundering in zich. En het zijn boeren, dus wat te doen met het vee en gewassen? En dan kun je misschien hulp krijgen in de vorm van een dak boven je hoofd. Maar wat doe je als boer in een wijk in de stad? Wat bouw je daar op? De meeste mensen blijven dus zitten… Wat zou je zelf doen in zo’n geval?

25-7-2015
Mogadishu
De afgelopen jaren heb ik in kleine stapjes voorbereidingen getroffen voor een project voor de wederopbouw van Mogadishu in Somalië. Sinds ik in Oekraïne zit zijn er in Mogadishu al drie hotels opgeblazen door El Shabaab. Best rustig en veilig hier, in Oekraïne.
Een goede dag voor cynisme.

26-7-2015
Raw food
Denk nou niet dat de keuken van Kiev alleen maar grote brokken vlees, aardappels en bietensoep serveert. Je hebt hier minstens honderd sushi restaurants in de stad. En natuurlijk een restaurant met als specialisatie raw food.

Dark tourism
Ik wist niet van het bestaan, maar een beetje doe ik er aan mee: dark tourism. Het gaat over een dagje Auschwitz. Of Westerbork. Of zoals ze hier aanbieden: Tsjernobyl.
Ik probeer deze dag ook werkelijk nog ergens in te plannen, maar toen ik op internet uit aan het zoeken was hoe ik dit praktisch kon organiseren kwam ik een aanbieding tegen voor een toeristische militaire trip. Weekendje soldaat spelen. Rijden in een tank. Leren schieten. Plezier voor het hele gezin. Het is dat er hier geen leeuwen zijn…
http://www.tripadvisor.nl/Attraction_Review-g294474-d4379418-Reviews-Military_Tours_in_Ukraine_Day_Tours-Kiev.html

28-7-2015
De president en zijn vrouw
Vandaag zag ik de president van Oekraïne en zijn vrouw. Kom daar maar eens om in Nederland. We hebben geen president. En anders misschien de minister-president. Maar die heb ik ook nog nooit gezien. Laat staan zijn vrouw. (Heeft ie die inmiddels?).
Maar vandaag, op 150 meter van ons huis, bleek een bijzonder optreden in het kader van de verjaardag van het christendom in Oekraïne. Bijzonder om even bij aanwezig te kunnen zijn. Inclusief orthodoxe koren. Kiev centrum. Om de hoek.

29-7-2015
De Nieuwe Politie
Het lichtpuntje in de hedendaagse politiek lijkt te komen vanuit Georgië. Eind juni is ‘de nieuwe politie’ geïnstalleerd. Iedereen praat er over. En iedereen praat er heel erg positief over.
De nieuwe politie is jong, fit, vriendelijk, voor 40% vrouw, en zowel de mannen als de vrouwen zijn zonder uitzondering mooi. Er zijn nieuwe uniformen en auto’s. En vooral: er is een breuk met de corruptie en er wordt werkelijk opgetreden tegen criminaliteit.
Het is populair om een selfie te maken met de politie. En ja, iedereen lacht ook wel wat om de schoonheid van de politiemannen en vrouwen, maar alle Oekraïners zijn overtuigd van deze nieuwe politie.
Het voormalige politieapparaat is als totale groep aan de kant gezet. Met hen wordt nu gepraat over mogelijke nieuwe taken.
De persoon achter dit succes? De voormalige Georgische minister Eka Zguladze, nu vervangend minister van binnenlandse zaken. Zij heeft ook in Georgië de nodige hervormingen doorgevoerd, en ze is, net als voormalig president Micheil Saakasjvili die nu burgemeester is in de Oekraïense stad Odessa, vertrokken uit het inmiddels weer pro-Russische Georgië. De hervormingen die ze beiden daar hebben doorgevoerd hebben een grote invloed gehad op de welvaart in het land. Veel mensen in Oekraïne kijkt vol ongeloof maar vooral ontzag naar deze situatie. En zo zijn twee buitenlandse politici de grootste hoop voor veel mensen in de landelijke politiek.
http://www.bbc.com/news/blogs-trending-33432788

30-7-2015
Architectuur
Ik ben bezig met een bijzondere en onmogelijke missie om als ontwerper of ruimtelijk strateeg iets bij te dragen aan de situatie in het land, in twee maanden nota bene. Maar als je dan de reclames ziet van de nieuwbouwblokken die hier en daar in Kiev uit de grond worden gestampt…. dan is het misschien toch allemaal eenvoudiger dan ik dacht. 😉

31-7-2015
Verschuivende steden
Wat is een stad? Een stapel stenen? Asfalt? Bomen? Of de mensen die er wonen? En hun activiteiten? Misschien de geschiedenis?
Sinds de separatisten een deel van Oekraïne hebben overgenomen is er een enorme verschuiving van mensen en activiteiten geweest. Donetsk was bijvoorbeeld echt een universiteitsstad met meerdere grote universiteiten. Deze universiteiten zijn sinds de bezetting simpelweg weg gegaan naar onder andere Vinnytsia en Krasnoarmiysk. Ziekenhuizen zijn geëvacueerd, zowel patiënten als personeel. Voetbalclubs zijn naar de andere kant van het land verhuisd. En kunstinstellingen zijn vrijwel allemaal naar Kiev gegaan, al dan niet gedwongen.
Als je een paar maanden of een half jaar even ergens naar toe gaat, dan ben je op bezoek, en pak je niet al je spullen uit. Maar als het langer lijkt te gaan duren dan ga je daar weer wortelen en maak je nieuwe relaties. En dat gebeurt dus ook met al deze sociale culturele en educatieve organisaties. En de vraag is of deze instellingen ooit weer terug gaan verhuizen, zelfs als de oorlog over een paar maanden over zou zijn.
De organisatie Izolyatsia waar ik nu bijvoorbeeld door uitgenodigd ben is verdreven uit hun prachtige fabriekscomplex in Donetsk door de separatisten van ‘Donetsk People Republic’. Saillant detail: toen ze verdreven waren noemden ze het ‘we zijn verjaagd en verbannen’. Inmiddels is het statement van de organisatie dat ze ‘nomadisch’ zijn.
En Izolyatsia staat daarin echt niet alleen. De stad verschuift een paar honderd kilometer. Organisaties verschuiven. En sommige mensen verschuiven mee. En zo verschuift de stad.

1-8-2015
Collectief?
In mijn planvorming komt het woord ‘collectief’ vaak voor. Ik word door eigenlijk iedereen uit Oekraïne gewaarschuwd voor te veel optimisme. Dialoog, conversatie, samenwerking, gezamenlijke doelen, het zijn woorden die een beetje besmet zijn. De sovjet-tijden zijn voorbij. De mensen hebben in die tijd altijd vanuit het collectieve belang moeten denken. En nu is er een andere tijd, en die is moeilijk maar wel interessant. ‘We willen een individu zijn. Uniek. En als we dan gaan samenwerken dan smelt dat individu weer om in iets vaags, iets gemiddelds.’
Ik hoor het steeds weer. Eigenlijk waren de demonstraties bij Maidan de grote uitzondering op deze regel. Daar werd juist de grootte van de groep de kracht en aantrekkingskracht. Maar of je dat gevoel terug kunt laten komen in Mariupol, met een humanitair ingestoken stedenbouwkundig project? ‘Nee, natuurlijk.‘

2-8-2015
Buitenwijk
Het is misschien niet schilderachtige hotelletje in het centrum van de stad. Maar daarom juist zo fijn om hier te zijn. Een appartement helemaal prachtig onderhouden. En stil. Muisstil. Je hoort niets van de overige honderden mensen in dezelfde flat. Kwaliteit uit de jaren 50?
Wat ontbreekt is ruimte voor opslag, van spullen en van eten. Want vooral groenten zijn schaars in de lange winter hier. Dus, de balkons worden opslagruimtes. En de buitenruimte (!) wordt ingenomen door privaat gemaakte kelders. Onder de parken zijn kelders gebouwd, manshoog, waar mensen hun gewelde en ingeblikte groenten opslaan. Het is de gewoonste zaak van de wereld. En de ventilatiepijpen en de luiken zijn verklaard.

Contructivisme
Architectuur uit 1928. Gosprom gebouw. De naastgelegen gebouwen zijn helaas inmiddels allemaal omgezet naar neo-klassieke en post-moderne stijlen.

Kharkov
Ik ben een weekendje naar Kharkov. Een stad in het oosten van het land. Via via ontmoette ik een jonge kunst curator Sergey Kantsedal die hier woont en me uitnodigde om langs te komen. Met Sergey en met architect Oleg Drozdov en met (grafisch) conceptontwerper Vladislav Kulik reed ik de stad rond.
Een totaal andere industriestad dan ik ken van andere plekken. Ten eerste omdat de stad een oude universiteitsstad is met een aantal oude instituten. Deze waren er eerder dan de industrie en dus ook dan de technische universiteit.
Maar de industrie heeft wel gezorgd voor een groei van de stad van 200 duizend inwoners naar bijna 2 miljoen. De industriezones zijn aangelegd volgens een aantal zeer stringente stedenbouwkundige principes. De belangrijkste uitbreidingen hebben we bezocht. De metrolijn en de tram hadden hun ingang op het industrieterrein. En de arbeiders woonden een paar honderd meter verderop. De zone tussen de fabrieken en woonwijk was park, voorzieningen (scholen, ziekenhuizen, winkels) en autoverbinding met de stad. Een keurige verdeling als een soort verticale lagen in de stad.
In sommige buurten hadden (en hebben) mensen geen eigen keuken, onder andere omdat de werknemers hun eten toch in de kantine van de fabriek kregen. De buitenruimte tussen alle gestapelde woningen was enorm ruim.
De industrie was niet zo vervuilend als in Mariupol. Maar alom aanwezig, vanwege de verbinding tussen werk en wonen en voorzieningen. Maar ook hier veranderen de tijden. De machines zijn verouderd. De gebouwen zijn niet te onderhouden. In de stad staan honderdduizenden vierkante meters fabriekshal leeg.
En tussen al dit geweld in zijn er nog grote gebieden in een mengsel van zelfstandige woningen, kleine industriepandjes (pre-Sovjet-tijdperk), groen en hier en daar een winkel. Hier kun je eigenlijk met een gewone auto niet komen omdat er nog nooit asfalt is aangelegd. In de winter zal het helemaal onmogelijk zijn met alle sneeuw. Maar de architectuur uit eind 19^e eeuw straalt je tegemoet, en dit enorme gebied op maar zo’n 10 minuten lopen van het centrum heeft naar verwachting ook zo’n 100 duizend inwoners. Wat een mooie rare onontgonnen stad. Niet uit te leggen effe in zo’n blog tekstje. Het vraagt om nader onderzoek. Oleg, wanneer beginnen we?

3-8-2015
Achtergrondmuziek
Om de lange reis een beetje te veraangenamen werd de muziek in de trein aangezet. Een stuk of wat oude liedjes die veel zullen zijn gedraaid bij de gay-parties afgelopen weekend in Amsterdam. Waaronder “I will survive” van Gloria Gaynor en “In the army now” van Bolland en Bolland. Je weet dat de vrouw die de muziek heeft aangezet geen woord Engels spreekt, net als het overgrote deel van de mensen in de trein, maar toch… bizar.

Nachtleven op het station
Station Zaporizja: 4 uur ’s nachts. Ongeveer 50 mensen wachten op een trein. Ik heb ook een overstap hier tijdens de treinreis van Kharkov naar Mariupol. Twee kioskjes zijn zelfs nog open en verkopen chips, koekjes en van alles aan drank voor onderweg. Ik loop even naar buiten met een kopje koffie. Een paar rokers en een paar taxichauffeurs staan te praten op het stationsplein. Uit het niets komt in stilte een peloton soldaten voorbij gemarcheerd. 20 rijen van 3. Links rechts links rechts. Rugzak om. Fles water erop gebonden. Een halve minuut later zijn zeer weg. Ik was te perplex om een foto te maken.

4-8-2015
Thuis
Terug in Mariupol. Wat plaatjes.

5-8-2015
Weer
Aan het weer zal het in elk geval niet liggen.

6-8-2015
Mariupol is geen Kiev
Blij dat ik weer in Mariupol ben. Kiev is een leuke stad, maar op een bepaalde manier ook een ’gewone’ stad. Een metropool met prachtige plekken, en bijzondere mensen.
Maar hier toch weer een paar plaatjes waarom ik Mariupol zo mooi vind. Een bus chauffeuse die routineus een trolly-bus aan de praat krijgt. Een dj in het park. Een traditionele duiventil tussen de hoogbouw. Etcetera…

7-8-2015
Bombardementen
Daar staan we dan, in het meest oostelijke deel van de stad. Een soort oorlogs-toerisme. Hier vielen in januari van dit jaar de bommen. Burgers gedood. Huizen vernield. Geen van deze ramen waren nog heel. Ik ben vooral stil. Voel me niet goed in staat om met de mensen hier het gesprek aan te gaan.
Voor zover ik het kan inschatten lijkt het leven weer langzaam iets gewoner te worden. Maar de angst zal blijven. Deze appartementen liggen het dichtst bij het front.
De appartementen staan deels leeg. Ze worden hier verkocht voor een paar duizend dollar aan opkopers, die speculeren op betere tijden en alles wel willen hebben. Nou ja, bijna alles. Want in de advertentie staat dat ze niet geïnteresseerd zijn in de appartementen ‘met uitzicht op de slagvelden’…
Met een enorme groep vrijwilligers is eerste hulp verleend in de vorm van onderdak, eten, dekens en mentale hulp. Bewoners krijgen meer steun van elkaar onderling dan van de overheid. Van de miljoenen die zouden zijn bestempeld voor de hulp en wederopbouw is een deel gestolen. De rechtszaken hierover beginnen binnenkort, maar het geld is weg.

8-8-2015
Meer vermaak
Mooi om te zien dat er speciaal voor deze stad extra activiteiten worden georganiseerd deze zomer. Genieten van het leven valt niet altijd mee hier. De beroemde zangeres Mariana Sadovska gaf in het stadspark een gratis concert. Melancholie van de bovenste plank.
Om een idee te krijgen van haar muziek: https://www.youtube.com/watch?v=8ZFdtFTJfkg. Slachtoffers van de protesten op Maidan worden herdacht in deze video.

Bungeejumpen
Als ik dan toch een doodswens zou hebben, dan maar bungeejumpen in een door oorlog bedreigd gebied. Zo graag zou ik bovenop die schoorsteen staan en rondom kijken naar de enorme industrie.
Maar nee, ik durf niet…
Foto’s en filmpjes: http://vk.com/club86150879

9-8-2015
Email checken. Facebook checken. Oorlogs-website checken.
Niemand zag de oorlog aankomen. Niemand was voorbereid. Maar nu de oorlog er is, is er een stroom aan informatie te vinden. Een goeie site is http://liveuamap.com/ waar de oorlog bijna live te volgen is. Alle politieke of militaire berichten worden hier geplaatst. Dus elke paar uur check ik mijn email, mijn facebook en mijn favoriete oorlogs-website.
Het front is niet ver. De laatste paar weken was het in deze regio redelijk rustig, maar gisteren werd er weer gevochten. Een soldaat is gedood, zegt de site met het blauwe gezichtje. Ik zal hier nooit aan wennen.

Straat interviews
Heerlijk. Na alle lezingen, rondleidingen en officiële stukken nu gewoon even interviewen op straat. Mensen die hun verhaal kwijt kunnen. Mensen die iets te vragen of te vertellen hebben. 74% respons. Hoera.

11-8-2015
Rusland is dichterbij
We staan op een kruispunt in het oostelijk deel van Mariupol, ongeveer 8 km van het centrum. Hier is de rand van de stad. Hier beginnen de weilanden die overgaan in de frontlinie.
De chauffeur grapt: ‘Wat gaan we doen? Terug naar het hotel? Of liever naar Rusland? Rusland is dichterbij.’

11-8-2015
Spion
Ik ben regelmatig uitgemaakt voor spion in de buitenwijken. Als mensen niet snapten wat ik kwam doen. Zeker als ik een foto maak. De oudere generatie begrijpt het project niet echt. En ze lijken ook niet heel erg geïnteresseerd. En ze willen niet met een spion praten… En nee ik mocht dus ook geen foto van ze maken. Het spijt me.

12-8-2015
Girl power
Niet een kunstenaar. Niet een paar verveelde tieners. Niet een social designer vol goede bedoelingen. Nee, hier is gewoon een groep vrouwen aan de slag gegaan die in de buurt wonen. Ze hebben een memorabele plek gemaakt, tussen de appartementengebouwen. Geweldige plek om even te kunnen zijn. En dat ervaren ze zelf ook zo. Elke dag. Met een lach, vol energie, en hier en daar een glaasje cognac.
Stap voor stap maken deze vrouwen de anonieme binnenplaats een beetje levendiger. Ze maken een soort grappige speeltuin voor volwassenen.
Recycling heet dit. Of upcycling misschien. Ach wat maakt het uit hoe het heet. Het meest belangrijk is dat ze het werkelijk zelf doen. De groep bestaat uit vrouwen, tussen de 40 en 65 jaar. Ze vragen ook anderen. Maar de mannen zijn meestal te dronken. En de jongere generatie snapt niet goed waarom ze zouden werken zonder er geld voor te krijgen. Maar deze ‘meiden’ snappen dat wel. En hoe. Bottom-up initiatieven a la Mariupol.

13-8-2015
Neo-N
De ontwikkeling van neo-nazisme in Oekraïne is open en expliciet. De aanhang zit vooral in het westen van het land, maar ook in Kiev en Kharkov kwam ik duidelijke symbolen tegen… Ik hou het hier maar even bij 1 foto. En een wiki-pagina over de politieke partij diie hoort bij de stroming.
https://en.wikipedia.org/wiki/Svoboda_(political_party)

14-8-2015
Leegstand en verval
Tijdens het tweede bezoek aan Mariupol heb ik een aantal kleine interviews gehouden met mensen op straat. De vraag was wat mensen het beste en het slechtste vonden aan Mariupol. Meedoen was heel makkelijk. Drie rode stickers voor negatief. En drie groene voor positief.
Over de negatieve onderdelen van de stad was iedereen eensgezind. De vervuiling stond fier bovenaan (88%), met op nummer twee de vervallen en leegstaande gebouwen (66%). Daarmee waren met grote stip de belangrijkste aandachtspunten gegeven, nog even los van de oorlog natuurlijk.
Mensen verkiezen duidelijk het renoveren van de oude gebouwen boven het bouwen van nieuwe.

16-8-2015/17-8 2015
Weekendje Odessa.
Zwarte Zee. Terrassen overal. Zwemmen. Kunst. Terrassen. Familiefeest. Vodka. Eten. Oma’s en opa’s dansen. Terrassen. Cocktails. Straten, pleinen, parken. Dromen. Terrassen. Straten. Haven. Strand. Zon. Familiehuis datsja. Champagne. Vrienden. Pingpong. Vodka. Vodka. Eten. Heerlijk.

18-8-2015 / 27-8-2015
Afronden
De laatste anderhalve  week in Ukraine heb ik niet meer dagelijks geblogd. Ik heb eigenlijk alleen nog maar heel hard gewerkt. Dit was mijn eindsprint, richting expositie op vrijdag 28 augustus.
Er gebeurde ondertussen niet heel veel ‘blog-waardigs’ meer. Alhoewel… ik was nog heel even op de evenementen bij de Onafhankelijkheidsdag op 24 augustus. En ik stond stil bij (en het werd even stil in) Sartana, waar een raket insloeg en twee mensen overleden. Dit dorpje bezochten we vijf weken geleden nog, een paar kilometer buiten Mariupol…

Gelukkig zijn er ook gesprekken die minder oorlogs-gerelateerd zijn, zoals over een duurzame samenleving, over groeiend zelfbewustzijn, en over het hoge aantal hipsters in Kiev. http://www.politico.eu/article/kievs-hipster-revolution-russia-ukraine-culture/

28-8-2015
Finale!
Mijn eindproduct van twee maanden Oekraïne is afgerond. Mariupol heb ik binnenstebuiten gekeerd om de stad te begrijpen en te leren kennen. Met als gevolg een analyse, en een perspectief.
Ik heb een stedenbouwkundige strategie geschetst voor de lange termijn (nadat de oorlog voorbij is) en een voor de korte termijn (tijdens de oorlog). Deze strategieën zijn onderling verbonden. Ze kunnen ongetwijfeld nog scherper, beter en uitgebreider, maar de contouren staan.
Dit totale verhaal heb ik gebundeld in de vorm van een magazine, een glossy. Hierin staan artikelen over de aanleiding van het project, de gemaakte keuzes, de argumentatie en het perspectief. Dit magazine wordt eind september of begin oktober in een drietalige versie (Rus, Ukr, Eng) verspreid door Mariupol.
Op deze website is nu een Engelstalige versie te downloaden.

Het magazine lag te schijnen op de expositie in Izolyatsia in Kiev. Een druk bezochte avond, met onder andere bezoekers die de twintig uur durende treinrit hebben doorstaan om hier te kunnen zijn. Geweldig.
Deze expo duurt een aantal weken en verhuist dan naar Mariupol. Ik vertrek echter morgen weer naar Nederland.

In Nederland is het vast rustig, en weer even wennen. Acht weken weg is lang, maar de verschillen in opgave en uitdaging zijn ook groot. En ondertussen volg ik de ontwikkelingen nog op de voet, bijvoorbeeld via http://liveuamap.com/ en www.osce.org/ukraine. De berichtgeving in Nederland over de toegenomen spanningen lijken steviger qua toon en inzet dan ik in Oekraïne heb gelezen of ervaren.

En de komende tijd ik werk ik verder aan diverse deelprojecten in Mariupol. En aan projecten in Odessa of Poltava, waar mensen me hebben gevraagd mee te denken.
Dus, hou je haaks, Oekraïne. I’ll be back.

OE OE OE

Dit jaar ben ik bij de OE beland. Een prachtige letter. Een klank die in heel veel landen door de U wordt ingepikt, maar die eigenlijk een eigen plek in het alfabet verdient. Ik was in mei op familiebezoek in Oeganda. En in juni, net als elk jaar, even op theaterfestival Oerol. Maar de échte OE dit jaar start komende maandag, als ik voor een periode van ach weken vertrek richting Oekraïne.

Ik ben samen met zeven andere ontwerpers uit Amerika, Europa en Azië uitgenodigd om deel te nemen aan een project over Mariupol aan de Zwarte Zee. Mariupol ligt in de regio Donetsk, precies tussen De Krim en het oostelijk deel van Oost-Oekraïne.
Is het daar rustig? Nee, niet helemaal, er zijn hier en daar nog steeds gevechten.
Kan ik daar zonder visum naar toe? Ja, dat wel.
Is het gevaarlijk? Niet als je goede begeleiding van de organisaties daar hebt.
Vind ik het spannend? Nee, niet in de zin van ‘risico voor lijf en leden’. Wel wat dit acht weken durende project gaat brengen. Voor de mensen in Mariupol en voor mij.

Wat ga ik daar dan doen?
Tja. Dat is een lastige vraag.
De organisatie die me heeft gevraagd is Izolyatsia. Een onafhankelijk platform voor culturele initiatieven. De vraag die zij stellen gaat over planning en ruimtelijk denken in een tijd van spanning en dreiging. De vraag is sterk politiek geladen, maar ze zijn niet op zoek naar een puur politiek antwoord. ‘In een situatie die we kenmerken als een tijd zonder oorlog, maar ook zonder vrede, zijn we op zoek naar nieuwe inzichten en antwoorden.’ zo geeft Izolyatsia aan. ‘We zien geen militaire of politieke oplossing voor de extreem onzekere situatie waarin miljoenen mensen nu leven. Via dit project hopen we dat we in de stad Mariupol met creatieve ruimtelijke denkers een ander inzicht ontwikkelen.’

Saillant detail: twee jaar geleden zat Izolyatsia nog in de oostelijke stad Donetsk, in een prachtig oud verbouwd fabriekspand. Daar zijn ze door de pro-Russische rebellen uit verdreven, waarna ze direct naar Kiev zijn vertrokken en daar hun activiteiten hebben doorgezet.

Het fascineert mij al jaren dat wij kijken naar een oorlogsgebied op tv, en dat we denken dat het alleen op televisie is, dat die situatie bij een andere wereld hoort. Zo ook nu over Oekraïne. Maar precies drie jaar geleden liepen duizenden Nederlanders in een hossende oranje stoet door het gloednieuwe vliegveld van Donetsk. Toen was het even ‘ons oranje, ons Europa, en ons Europees kampioenschap voetbal’. Het vliegveld is inmiddels totaal verwoest. En we beschouwen Oekraïne dan maar als een land ver weg.
Het is treurig om te zien hoe we ons dan terugtrekken en de andere kant op kijken. Terwijl daar de noodzaak tot verbinding groot is. Voor de Oekraïners maar ook voor ons.

Wij kunnen er vermoedelijk veel leren. Mijn ervaring is dat er dan door mensen soms keiharde maar wel heel pure en eerlijke keuzes gemaakt worden over leven en toekomst. Ik hoop daar een iets van te mogen ervaren.
Terwijl ik vooralsnog het land alleen maar kennen via de media probeer ik me toch een voorstelling te maken. Hoe leef je daar? Hoe werk je daar? Wat houdt de mensen bezig? Wat vraagt het van een woonomgeving of een woning? Je school? De buitenruimte? En wat kun, of beter gezegd, wat moet je daar doen als stedenbouwkundige of architect? Maandag aanstaande ga ik het zien.

Oekraïne. Ik zal het land en de cultuur moeten leren begrijpen. Ik zal mensen moeten leren kennen. En zij zullen mij moeten het vertrouwen moeten geven. En dat in een periode van acht weken… Een avontuur met veel vraagtekens en hopelijk hier en daar ook een groot uitroepteken. En ik zie er ongelofelijk naar uit, en zal er zo nu en dan iets over plaatsen.

En daarna dan weer?
Misschien heeft iemand nog een leuk project in Oezbekistan?
Nee, dan werk ik gewoon verder aan de projecten in Nederland die ik deze periode een beetje los moet laten of iets meer van een afstand moet regelen. Zoals de aanbesteding en voorbereiding voor de bouwaanvraag van een woning in Sint Oe… Oe… Oedenrode.

Je wordt ouder…

Soms weet je dat de nieuwe generatie je inhaalt.
Dat je kunt ontwerpen en tekenen wat je wilt. Maar dat de volgende generatie al weer stappen verder is.

Sinds enkele maanden werk ik aan het ontwerp van een nieuw woonhuis aan de rand van het Brabantse dorp Nijnsel. Prachtige plek. Fantastisch leuke opdrachtgevers. Maar ook confronterend.
Want toen ik wilde beginnen aan de eerste schetsen hadden de kinderen (6, 7 en 9) in minecraft al vier huizen gebouwd. Met een extra huis voor opa en oma. En een kasteeltje voor de hond.
(En als je niet weet wat minecraft is, dan is dat helemaaaal niet erg. Dan zoek je dat gewoon even op en zie je dat het een soort digitaal bouw-spel is.)

Maar eenmaal deze achterstand geaccepteerd ben ik toch braaf aan het schetsen gegaan. En heb ik met de kinderen een leuke ‘ontwerp je eigen kamer’ middag gehad. Met eten en snoep ontstonden de prachtige 3d-ontwerpen en wist ik het vertrouwen bij de kids terug te winnen. Ze snapten er weliswaar nog steeds geen bal van “dat de burgemeester iets moest vinden van hún huis”. Maar goed, alles is te koop, blijkbaar, en zeker met snoep.

Tot afgelopen weekend.

Met een schetsontwerp in de tas reed ik naar Nijnsel.
Hekje open. Een groet aan de hond. En daar kwam de oudste van de drie aan, om me direct mee de tuin in te nemen. Geen tijd om even gedag te zeggen tegen de rest van de familie. Nee, nu mee. Tussen de bomen door. Langs de paardenstallen.

En dit was minecraft 2.0. Namelijk: hij had zijn huis gewoon al gebouwd. Niks wachten en niks digitaal. Nee, met je handen en met een hamer en spijkers. Het hout was op, anders was ie het nóg groter geweest. Tja, zo gaat dat. De nieuwe generatie weet niet beter dan Do It Yourself.
Daar stond ie, in en op zijn huis.
Met trappen “maar ik klim ook wel eens gewoon een andere route”.
Met een glijbaan “dat moet zeker”.
Met een laad- en losruimte “want ik heb altijd wel wat bij me in de skelter”.
Een garage “voor de skelter”.
Een slaapkamer “waar nu de poes even uitrust op bed”.
En een torenkamer “die eigenlijk wel hoger mag”.

En wat voelde ik me oud. Met mijn schetsrol. Met mijn computertekeningetjes. Want voor deze toekomstige bouwer/architect was het al gebouw al klaar. En eerlijk is eerlijk: het was prachtig! Hoe ga ik dat overtreffen?

Wie heeft nu nog de regie over de regio?

De regio. Dat was het thema dat ik bedacht voor een stadsgesprek voor Architectuurcentrum Eindhoven en ik realiseerde me dat ik niet zoveel van de regio weet. Ik kwam tot de conclusie dat ik er voornamelijk vragen over had.
Waarom hoor ik nooit iets over het nieuwe MRE? Wie werkt daar? Hoe ziet de formele en informele lijn van een gemeente naar de buurgemeentes eruit? Kan dat wel, praktisch met tien tot twintig gemeentes in de directe omgeving? En zo nog vele vragen.

Inmiddels ben ik verder. Ik heb me in het onderwerp verdiept, en de avond in het Architectuurcentrum werd door 90 mensen bezocht. Een avond waarin drie mensen die echt iets weten over de regio, een lezing gaven en deelnamen aan de discussie: Wouter Vanstiphout (TU Delft / Crimson), Jean van Zeeland (MRE) en David Hamers (Planbureau Leefomgeving).

Maar toch blijft het een ongrijpbaar onderwerp.

Eerst eens kijken wat ik inmiddels wél weet.  Ik weet dat op de schaal van de regio heel veel relevante vraagstukken spelen. Vraagstukken over ruimtelijke kwaliteit van het landschap, over woonverdeling zowel kwantitatief en kwalitatief, over kantorenleegstand, water- en groenstructuren, profielen van bedrijventerreinen, verkeersknooppunten, ga zo maar door.

De samenwerking tussen de sectoren ruimte en verkeer blijkt daarbij niet altijd even goed georganiseerd. We opereren in hetzelfde veld, maar hebben een totaal andere taal. Wat daarbij niet helpt is dat er nauwelijks geld zit bij ‘ruimte’, maar veel geld bij ‘infra’. En dat de portefeuilles van deze onderwerpen vaak verdeeld zitten over meerdere wethouders en raadscommissies.

Wat ik ook weet is dat de rijksoverheid enkele jaren geleden besloot om de bestuurlijke laag van de regio’s op te heffen, bijvoorbeeld het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE). Het SRE bestaat niet meer, maar is per direct vervangen door Metropoolregio Eindhoven (MRE). Deze nieuwe organisatie (per 1 jan 2015) ontwikkelt voor 21 gemeentes van de regio Eindhoven beleidsvisies op diverse werkterreinen, via zogenaamde Werkplaatsen. Het is aan de individuele colleges en raden om deze visies over te nemen en eventueel lokaal vast te stellen.

Ik leerde dat zeker ook de ontwerper heel weinig inzicht heeft in vraagstukken die spelen op regionale schaal, laat staan op de mogelijkheden om bij te dragen in de oplossingen. Een zaal vol ontwerpers en niemand weet waar ze zich kunnen mengen voor het regionale thema’s.

De vergelijking werd aangehaald met ontwerpbureau ZUS dat in Rotterdam op schaal van een verkeersweg en de omliggende publieke ruimte een eigen initiatief was gestart. Aandacht vragen met megafoon op straat. Crowdfunding om het ontwerp te bekostigen. Mediadruk om de gemeente mee te krijgen met vergunningen. Kortom: actie-initiatief: een nieuwe rol van de ontwerper.
Maar kan dat ook op schaal van een regio? Kun je crowdfunden tegen de kantorenleegstand? Kun je actievoeren voor een verstedelijking?

Daar kwam ik dus niet achter. En er is meer dat ik niet weet.

Ik weet niet of het democratisch gehalte van de MRE voldoende is geborgd. Oke, het MRE neemt geen besluiten. Dat doen de gemeenteraden. Maar het MRE agendeert wel, en neemt in het werk natuurlijk ook veel besluiten. En wie is er dan verantwoordelijk? Want bijvoorbeeld ook een keuze over welke ontwerpers of strategen uitgenodigd worden bepaalt natuurlijk voor een deel de uitkomst van de visie. Dat is niet erg. Maar de aanwezigen vonden het wel erg als dat niet transparant gebeurt, en als je je nergens toe kunt wenden om iets aan de kaak te stellen. Want als burger of professional moet je in een democratie ook het recht hebben om een loket te hebben, om een klacht te hebben, een initiatief te kunnen voorstellen.
En los van dat principe: de enorme hoeveelheid kennis die in de samenleving aanwezig is moet je toch ook willen benutten?

Ik heb ook geen idee waar de nieuwjaarsspeech van de Eindhovense burgemeester Rob van Gijzel op gebaseerd is. Als hij zegt dat er 300.000 inwoners nodig zijn in Eindhoven, namens wie zegt hij dat dan? Namens de inwoners van Eindhoven? Namens de coalitiepartijen? En tegen wie zegt hij het? En waar en door wie kan hierop weer gereageerd worden, anders dan via de digitale versie van de krant?

Een – niet-direct gekozen – burgemeester mag zeker ook agenderen, en ook deelnemen aan het debat, maar als het om deze zeer fundamentele keuzes gaat moeten wel spelregels met de stad afgesproken worden.

Ik dank Wouter, Jean, David en René (van Architectuurcentrum Eindhoven) voor het voeden van mijn brein met antwoorden en weer nieuwe vragen. Ik ben nog lang niet uitgeleerd. Maar ik weet inmiddels wel dat het belang van regionale afstemming én besluitvorming vraagt om een andere weg dan de weg die we nu bewandelen. Ik heb het pleidooi voor meer activisme in het ontwerp goed in mijn oren geknoopt.

Dus ja! Ik wil de discussie over het verstedelijkingsvraagstuk in de regio wel voeren! Ik wil er met iedereen over praten! Een goed gesprek. Inclusief emotie, angst, dromen en richting geven. Wie doet er mee?

Lokale kennis. Maal twee.

De laatste jaren valt me op dat er vaker adviseurs en ontwerpers gevraagd worden die wortels hebben in de gemeente of regio waar de opgave over gaat. Ik snap het wel. In ons vak is het steeds meer maatwerk: de ene plek is de andere niet. Zeker, voor een frisse kijk en een nieuw idee is ook wat te zeggen, maar er zit absoluut een voordeel aan het inzetten van lokale kennis, de plaatselijke verhalen en de eigen energie van een stad of dorp. Zo ook in mijn geval. De afgelopen vijf jaar gingen veel van mijn opdrachten over Eindhoven: de stad waar ik al zo lang woon.

Maar juist dat vertrouwde, het bekende, dat moet ook zo nu en dan gevoed worden. Al meer dan twintig jaar dezelfde stad. De stad die ik als mijn broekzak ken, na al mijn werk in de ruimtelijke ordening, cultuur en politiek. Soms wordt een voordeel een nadeel. Want alles bekend, betekent weinig onbekends. Als een oud en vertrouwd huwelijk, dierbaar en liefdevol, maar zonder al te veel spanning. Ik wilde méér, of iets anders.

Anderhalf jaar geleden koos ik voor een tweede leven in Amsterdam. De NS werd mijn grootste vriend: meerdere malen per week rij ik op en neer van woonplaats Eindhoven naar woonplaats Amsterdam. Een experiment. Kun je op twee plekken wonen? Kun je twee steden kennen?
Tijdelijke woonplekken, die betaalbaar zijn vanwege de tijdelijkheid, laten me zwerven door verschillende stadsdelen.
Werk, hobby en passie zijn de bouwstenen van mijn tweede bestaan in Amsterdam. Met mensen in Tuindorp Oostzaan en iedereen die hart heeft voor het Zonneplein. Met de ontwikkelingen op de Van der Pekstraat. Met de kroegen tussen het Vondelpark en de Westergasfabriek. En met de buurtcultuurontwikkelingen in West, aan beide zijden van de A10. Met de eilanden en het water. Met de parken en podia. Met de avonden en de ochtenden. Met vakgenoten en nieuwe vrienden.

Nu zwerf ik vanuit Amsterdam Oost. Een voorlopige ‘vaste’ plek, vlakbij station Amsterdam Amstel, op nog geen vijf kwartier van Eindhoven. Een tweede thuis en een tweede werkplek.
Langzaamaan begin ik Amsterdam steeds beter te leren kennen. Nu maar hopen dat mijn groeiende lokale kennis, in combinatie met mijn frisse blik, ook gaat leiden tot werk in de hoofdstad.
Van Eindhoven blijf ik ondertussen genieten. Van mijn vrienden, mijn klussen en mijn woning daar. En ik voel me een mazzelaar. Een mazzelaar dat ik deze combinatie kan beleven. Het beste van twee werelden: warm en vertrouwd, en nieuw en uitdagend.

Alhoewel het natuurlijk ook weer allerlei praktische vragen oproept. Op Facebook en linkedin kun je niet twee woonplekken of werkplekken invullen. Op mijn website en onderaan mijn mail kan dat natuurlijk wel. Zal ik dat maar eens gaan doen?

Space-S wint Award!!!!

Een eerste prijs voor Space-S! En niet zomaar één: Woonbedrijf heeft met Space-S de Vanenburg Corporatie Award 2014 gewonnen. Dat werd bekendgemaakt tijdens het jaarlijkse eindejaarsdiner voor corporaties,
Space-S kreeg de prijs vanwege de ‘prestaties in het klantgestuurd werken in de corporatiesector. Want bij Space-S, zo beaamde ook de jury, zitten toekomstige huurders zoveel mogelijk achter het stuur. Of, zoals juryvoorzitter Marcel Veenswijk het zei:
“In dit project is het principe ultiem doorgevoerd om van ‘buiten naar binnen’ te denken en te doen”.

En we zijn trots, natuurlijk. Het hele team dat keihard gewerkt heeft om de visie op klantgestuurd werken naar een concreet project te vertalen. Alle bewoners die mede-opdrachtgever zijn en zich inzetten voor hun toekomstige buurt en woning. De diverse adviseurs op de achtergrond. En niet in de laatste plaats ikzelf, als eindverantwoordelijke voor de voortgang van het project.

Trots op de avond van de uitreiking: van buiten naar binnen. Want de bewoners van Space-S deden zélf het verhaal op die slotavond, waar ze samen met twee andere overgebleven nominaties mochten pitchen.
Hun eigen pitch, hun eigen verhaal. Geen directeur aan het woord. Niet ingestudeerd en ingefluisterd door mij, zoals sommige aanwezigen in de zaal dachten. Niet aan elkaar gepraat door mij of een Woonbedrijf-medewerker.
De presentatie, exact binnen de zeven minuten, stond als een huis. Uiteraard, want in al die bewoners zit zoveel kwaliteit en kennis en passie voor wonen. Behalve chauffeuren heb ik niets hoeven doen.

Trots op de rol van de bewoners in het ‘dagelijkse’ werk. Van buiten naar binnen, het zogenaamde klantgestuurd werken zit in de haarvaten van Space-S. Zelfs voor het contract met de aannemer heb ik de jurist laten puzzelen op een formulering die duidelijk maakt wat de positie van de bewoner in het bouwproject is. ‘Informeel mede-opdrachtgever’ is de officiële omschrijving geworden. Ogenschijnlijk een klein detail, maar een grote stap in het serieus nemen van de eindgebruiker in de bouw. Niet per se een sector waar de innovatie van af spat.

En trots, gewoon als mens. Vanwege de totale vanzelfsprekendheid waarmee bewoners aan een zaal vol corporatiedirecteuren meldden dat ze totaal serieus genomen worden, Wanneer ze vertellen dat er écht geluisterd wordt. En dat meedoen aan Space-S voelt als een warm bad.
Dan ben ik gewoon ook als mens wel behoorlijk trots. Want zo voelt het werken met de Space-S-bewoners andersom ook.

Ik wil wel weer eens aan het werk

Tjonge wat is het druk. Volle dagen, veel reistijd. Werk. Werk. Werk. Maar toch heb ik het gevoel dat ik nergens aan toe kom.

In een periode van drie weken mag ik zeven presentaties geven, over verschillende projecten. (Gelukkig doen mijn longen het (weer) goed ;)). En daarnaast zijn er nog twee openingen van projecten waar ik op een of andere manier bij betrokken was.
Fantastisch hoor, al die resultaten en al die aandacht. Maar terwijl ik dit schrijf knort mijn maag met de vraag of ik niet beter ergens een broodje had kunnen regelen voor de terugweg vanuit Putten. Hier mocht ik een aantal presentaties houden en heb ik namens Space-S een van de drie nominatie in ontvangst genomen van de Vanenburg Corporatie Award.

Daarmee de aftrap van een mooie serie: Volgende week geef ik een presentatie van de toekomstvisie op Strijp T tijdens de Brabant Biënnale, zit ik het Marja van der Werfdebat over jongerenhuisvesting voor, en ontvang ik een internationale delegatie die meer wil weten over Space-S.
Om vervolgens een week in te gaan met het leiden van een publieksbijeenkomst over landelijk Brabant, twee presentaties van Space-S tijdens de Dutch Design Week, en de opening van een kunstwerk Keizersrande in Deventer.

Gelukkig is het daarna even rustiger. En kan ik gewoon weer wat produceren. Zoals het projectplan voor een bijzondere kans in Mogadishu. Of het schetsontwerp Sint Oedenrode. Want een presentatie in Antwerpen over duurzame gebiedsontwikkeling van bedrijventerreinen is pas half november. Maar oh nee… eerst nog op 1 november een muzikaal optreden van zelfgeschreven songs, met band. De teksten moet ik nog leren!

Jongens….het is zo druk! Ik wil wel weer eens gewoon aan het werk! Maar eerst even overstappen in Utrecht. Fijn, dan kan ik snel nog even een broodje scoren.

10, 20, 27, 36, 40, 41

Op 8 september las ik een column voor als inleiding bij het Stadsgesprek van het Architectuurcentrum Eindhoven. Deze avond was een vervolg op een eerder stadsgesprek waar ik een blog over schreef.

 

10, 20, 27, 36, 40, 41

Ik was 10 en ik woonde in Spakenburg. Het dorp van zwarte kousen, van vis, van de rooie en de blauwe voetbalclub, van zondagsrust, van klederdracht.
Ons huis was een typisch jaren 70 huis, en wij waren de eerste bewoners. Aan de overkant van de straat was een oude boerderij die samen met het kleine stukje grond nog een aparte status had aan de rand van bloemkoolwijk. En of die status nu kwam dankzij of ondanks de voddenboer die er woonde, ik zou het nog steeds niet weten. Naast het stukje grond van de voddenboer was in elk geval een nieuw bibliotheekgebouw met een stukje braakliggend terrein. Op het terrein lagen nog twee grote rioolbuizen, wat oude omgevallen bomen en een stapel klinkers.
Het terrein is meer dan 20 jaar ongeveer in die staat gebleven. Behalve dat er een paar keer parkeerplaatsen zijn aangelegd en weer weggehaald was er geen werkelijke verandering in het stukje niksig-land.
Ik was 10 en had geen idee waarom dit stukje grond zo was als het was. Ik was er niet mee bezig. En als ik er wel iets mee had gewild, dan had ik geen idee gehad hoe dat aan te pakken. Had ik zwarte kousjes aan moeten trekken en bij het gemeentehuis aan de balie een vraag moeten stellen voor een beetje gras en wat goaltjes? Nee, ik trapte gewoon een balletje in het zand, met twee rioolbuizen als doel.

Ik was 20 en was inmiddels in Eindhoven komen studeren. De stad van licht, van techniek, van autisten, van design (dat toen nog gewoon vormgeving heette), en natuurlijk ook van die echte voetbalclub.
Ik woonde in een studentenhuis hier in de stad. Een typisch rijtjeshuis in het centrum van de stad. Dicht op elkaar. Net iets te dicht eigenlijk. Maar wel gezellig, zeker op donderdagnacht en vrijdagnacht én zaterdagnacht. Bij ons in de buurt speelde de vraag of er niet te veel studentenhuizen waren. Het buurtcomité wilde minder huizen. Wij waren van die studenten die wél meededen aan buurtactiviteiten zoals het jaarlijkse straatvoetbaltoernooi, Wij vonden het maar raar dat de buurt zo tegen studentenhuizen was.
Toevallig was ik actief bij de studentenvakbond, de organisatie die met de gemeente hierover moest overleggen of juist actievoeren. En waarom sprak de gemeente met de studenten, en waarom sprak de gemeente met de buurtcomités, maar waarom organiseerde de gemeente niet het gesprek tussen de buurtcomités en de studenten?

Ik was 27 en kwam als nieuwbakken gemeenteraadslid plotseling aan de andere kant van de tafel te zitten. Niet dat je dat dan zo bewust doet, aan die andere kant gaan zitten. Maar mensen zetten je daar neer, en dan ga je je ook zo gedragen, hoe graag je dat ook wilt vermijden.
Tijdens een informatiebijeenkomst door gemeente en Prorail werd uitleg gegeven aan een drietal buurten over de spoorverbreding die er aan zat te komen. Opkomst: twee projectambtenaren, twee medewerkers Prorail, 1 medewerker communicatie van de gemeente, 2 politici, waaronder ik. En 1 burger. Een burger die het eigenlijk liever over de parkeeroverlast van het voetbalstadion wilde hebben dan over de spoorverbreding.

Ik was 36 en woonde in een voormalig nonnenklooster in het zuiden van de stad. Het nonnenklooster stond naast een oude pastoriewoning, een kerk, en een tweetal scholen en een voormalig buurthuis dat als een geheel gebouwd was volgens de katholieke traditie. Krachtige architectuur en een prachtig groen binnenterrein gaven de volksbuurten die eromheen lagen herkenbaarheid en kwaliteit mee.
Ik kwam er achter dat de gemeente van plan was ruimte te geven aan plannen van een ontwikkelaar die liefst vrijwel het totale daar aanwezige religieus erfgoed wilde slopen, om ruimte te geven voor woningbouw en een nieuwe school. De doelen waren niet slecht, maar de noodzaak tot sloop ontbrak.
Vanuit inhoud schreef ik in de formele bezwaarperiode een pagina-lang betoog waarom dit ensemble typisch Eindhovens erfgoed was, en dat de programmatische plannen van de ontwikkelaar ook prima met behoud van bestaande bebouwing kon worden gerealiseerd.
De gemeente besloot anders. De planvorming bleek al enorm ver, en de gemeente zat al zo lang met de ontwikkelaar hierover om tafel dat het te laat was om hier nu mee te komen. Wanneer ik dan had moeten weten van deze plannen werd me niet duidelijk. Daarbij was de nieuwbouw voor de school noodzakelijk, want de huidige school was te klein. Inmiddels zijn we een hypotheekcrisis verder en is de huidige school opgeheven bij gebrek aan leerlingen. Er is geen enkele nieuwe woning gebouwd. En geen nieuwe school. Het enige onderdeel dat is doorgegaan is de sloop van alle bebouwing. Het braakliggend terrein is zelfs te slecht om een balletje op te trappen…

Ik was 40 en las alle verkiezingsprogramma’s van de lokale politieke partijen.
De verkiezingsprogramma’s leken heel veel op elkaar, tenminste op het gebied van ruimte en wonen. Dat is prettig bij het vormen van coalities, maar lastig voor de burger om te kunnen kiezen voor dit onderwerp. In maart, bij het vorige stadsgesprek van het architectuurcentrum bleek dat op veel majeure onderdelen in de stad die gaan over – of effect hebben op – de ruimtelijke kwaliteit van de stad niet zozeer de INHOUD de bottleneck was, maar juist de DIALOOG. De dialoog tussen de professionals en gemeente. Tussen ambtenaren en politici. Tussen bewoners en ontwikkelende of beherende partijen. En natuurlijk dan ook weer tussen al die partijen samen.
De propvolle zaal gaf toen mee dat we juist over die dialoog  verder willen praten. Dat we oplossingen willen zien in de samenwerking. En dat we hoopten dat de politiek dit verder op zou pakken.

Dus ik was 41 en ging zoeken in het coalitieakkoord.
In eerste instantie was ik teleurgesteld. Voelde me weer dat jongetje van 10 dat niet snapte hoe het werkte. Want bij de hoofdstukken over Wonen, over het stadshart en over buurten worden vond ik geen koersbepalende oplossingen voor de ruimtelijke ontwikkelingen in stad. Daar stond in wat ik in de verkiezingsprogramma’s had zien staan. Daar stond in waar iedereen het over eens was. En daar stond in wat we eigenlijk al deden. Maar daar stond niks over de dialoog die we in het vorige stadsgesprek bespraken.
Maar toen ik het stuk nóg een keer las, en gewoon weer van voren af aan begon met lezen, toen zag ik dat het wel degelijk benoemd was. Zelfs al in hoofdstuk 1, het hoofdstuk met de titel Grenzeloos Ambitieus.

Ik citeer:
“Een nieuwe verschuiving is gaande: van de verzorgingsstaat waarin bewoners, maatschappelijke organisaties en bedrijven participeren in publieke verbanden, naar een maatschappij waarin de overheid juist participeert in hun netwerken.”(…)
“We organiseren daarom een herbezinning op een eigentijdse rolverdeling tussen overheid, inwoners, instellingen en markt.” (…)
“Het gaat om wendbaarheid, veerkracht, reactiesnelheid, proactief handelen en vernieuwingstalent om kansen te verzilveren en alle inwoners hiervan mee te laten profiteren. Het is de kunst om onszelf (steeds) opnieuw uit te vinden.”

Tja…
In het voetbal zouden ze gewoon iets zeggen over een 4-3-3-systeem naar een 5-4-1-systeem en dan doet iedereen of ie dat begrijpt. Maar dan heb je uiteindelijk maar 11 spelers en een handvol invallers.
Hoe we dat in het geval van de gemeentelijke ruimtelijke agenda gaan doen? Ik ben bijzonder benieuwd. Het is een gigantische opgave waarbij iedereen een nieuwe rol krijgt. Instellingen, ambtenaren, burgers, ondernemers, bezoekers, studenten en politici zullen daarin nieuwe capaciteiten moeten aanboren. In een spel waarbij de spelregels deels nog gemaakt gaan worden.

Hoe speel je de bal naar elkaar over? Hoe groot is het speelveld? Wie doen er allemaal mee? Wie bepaalt eigenlijk met welke bal we spelen? Hebben we een scheidsrechter of zijn we dat zelf?
Maar het is geen spel, waarbij het niet uitmaakt of je wint of verliest. De belangen zijn groot. En ik voel me ook aangesproken.. Ik wil meedenken over mijn rol, als burger en als professional. Ik wil mijn netwerk inzetten zodat de gemeente daarin kan participeren En ook ik wil mezelf steeds opnieuw uitvinden om verder te komen.

Vanavond maken we daar weer een klein stapje van mee.
Ik ben benieuwd naar het gesprek. Vanavond geen tackles en duels. Vandaag geven we elkaar goeie passes, voorzetten, en kijken we of we een paar ballen in kunnen koppen.

“Ik vond het boek beter.”

Een beetje architect of stedenbouwkundige heeft tegenwoordig een boek van zichzelf. Een uitgave van werk, visie en al dan niet gerealiseerde projecten.
Is dat een vorm van narcisme? Reflectie? Transparantie? Commercieel denken? Of een combinatie van al deze dingen?
Ik weet het eerlijk gezegd niet goed.  Maar ook het verzamelde materiaal van 12N leent zich voor bundeling,
Ik twijfelde. Een boek…is dat nou wat ik wil? En hoe geef ik in een boek het juiste beeld van 12N? En tja. Is een boek af, dan is het eigenlijk alweer direct achterhaald..

Daarom geen boek maar een youtube kanaal. Een experiment. Ik begin gewoon nu, met de filmpjes die er zijn rondom het werk van 12N. En dat vult vanzelf aan. Dynamisch, veranderend, met soms strategieën, soms proces-voorstellen, en soms een beeld van de realisatie.

En misschien vormen deze filmpjes samen ooit nog eens de basis voor een boek.

http://www.youtube.com/channel/UCjKz_XWMfqZ13Vr1jaYACHQ/videos 

Stroomlijnen van herbestemmingsproces

Een beeldbepalend, monumentaal maar verouderd pand in centrum van Geldrop. En tegelijkertijd het ouderlijk huis van een ondernemer, die het pand zo goed mogelijk wil herbestemmen. Het gesprek tussen de ondernemer, oud bewoner Chris Reef en de gemeente liep al een tijdje, maar ging nogal stroef. De ondernemer klopte bij mij aan om de boel te stroomlijnen.

Een toffe uitdaging! Ik heb gewerkt aan een stedenbouwkundige onderbouwing, en de inrichting van de processen met de gemeente en de samenleving. Na een aantal goede werksessies zijn enkele kansrijke opties besproken met omwonenden en andere stakeholders. Het is nu aan de eigenaar om het voorkeursscenario verder uit te werken en geschikte partners voor koop of huur te vinden. De gemeente is enthousiast over het gelopen proces en ziet concrete vragen positief tegemoet.