Bezoek aan Oekraïne

7-7-2015
Ticket
Mijn naam staat er echt!

8-7-2015
Reizen
Een dagje Kiev achter de rug. Bijna niks gezien nog vanwege het volle programma, maar wel even op Maidan gestaan. Het plein dat zo veel in het nieuws is geweest. Maar nu een reisdag naar Mariupol. Mooie video van IZOLYATSIA.

9-7-2015
Bunker architectuur
De laatste nieuwbouw iets buiten Mariupol…

Rooftop
Je wordt vanzelf creatief als het moet.
Als er minder te doen is. Of als je minder geld hebt. Of als je stedenbouwkundige bent.
Want hoe laten voormalige architectuurstudenten in Mariupol even de stad zien aan wat buitenlanders? Door ze illegaal mee te nemen naar een dak van een woongebouw van 9 verdiepingen hoog. Met wat petflessen met bier.

Stop
Geen idee nog hoe ik deze trip naar (Oost-)Oekraïne ga vastleggen. Vlakbij oorlogsgebied. De spanning is er wel als je met mensen praat, maar de beelden vallen tot nu toe mee.

Behalve dit plaatje dat me al de hele tijd achtervolgt in mijn hoofd. Hierdoor heb ik namelijk de rest van de dag hetzelfde reggae nummer in mijn hoofd gehad. En vanochtend weer.
https://www.youtube.com/watch?v=X75CmqkjCyE

9-7-2015
Persconferentie
Veel camera’s, microfoons en pers bij de start van ons project in Mariupol. We zijn nog niet eens begonnen!

10-7-2015
Terras
Ik zit vermoedelijk op het meest vervuilde terras ooit. Ik kijk naar het groen tussen de rails, en het rood van de fabrieken van Azov Steel. Het terras zit vol met bijzondere types die onderling wat schreeuwen van tafel naar tafel. En er zijn zwerfhonden en plastic bekertjes met bier.
Een jongetje rent rond met een groot speelgoedgeweer. Een oude man met een baard draagt een kapiteinspet. Nep.
Binnen is het leeg. Een kale bar en een kast voor kauwgom, ijsjes en glorix schoonmaakmiddel.
De lucht is dik en goor.

Voetbal
Het is onmogelijk voor te stellen: PSV speelt thuiswedstrijden in Rotterdam. Niet dus.
Maar….
Zoiets is hier in Oekraïne wel aan de hand. Ik wilde vanavond naar een voetbalwedstrijd van de lokale FC van Mariupol gaan: FC Illichivets. Wat blijkt? De thuiswedstrijd is meer dan 600 honderd kilometer verderop, in Odessa. Veilgheid… Hoe kan ik ze nou aanmoedigen?!

11-7-2015
Dierentuin
Oorlog is een drama voor mensen. Maar dieren hebben het zeker zo zwaar.
Sinds 2010 is er een dierentuin in Sartana, een dorpje van 11000 inwoners, vlakbij Mariupol. Eerst een paar eenden en zwanen, maar de tijgers, leeuwen, luipaarden, beren, kamelen en apen volgden snel. Het dorp ligt buiten de extra beveiligde zone van de stad Mariupol, maar zelfs daarbinnen zouden de dieren al flink beschadigd zijn, door de oorlogsgeluiden. Het was niet voor niks dat de leeuw grommend op onze cameraman af kwam stormen: de stress is enorm.
Plannen om de dierentuin naar de stad te verplaatsen zijn in de maak. Er is een terrein toegekend, een voormalig amusementspark. De financiering van de verbouwing is nog niet rond.

Lenin achter het behang plakken
Tijden veranderen.
Het standbeeld van Lenin op het grote plein in Mariupol is neergehaald. In het historisch museum wordt de ‘rode kamer’ ook opnieuw ingericht. De afbeelding blijft weliswaar ‘bewaard’ achter de houten platen, maar of ze die ooit weer weghalen? Archeologie is niet de grootste kwaliteit van deze stad. Zie hier de blog  van Izolyatsia ‘Good Bye, Lenin’ over deze het wegwerken van dit deel van de geschiedenis in het historisch museum. http://izolyatsia.org/au/july-10-good-bye-lenin/

Op gevoel
‘Hoe voel je je?’ vragen veel mensen me vanuit Nederland.
Tja, tot nu toe, eerlijk? Heerlijk.
Het is mooi hier. Het landschap. De steden en dorpen. De taal is prettig, alhoewel ik er geen woord van versta. De mensen zijn leuk en vriendelijk. Het bevalt me goed.
Ik blijf op een bepaalde manier nog net zo ontspannen als ik was voordat ik vertrok. Naïef eigenlijk, want er zijn meer dan genoeg soldaten op straat om te weten dat het niet helemaal rustig is hier. Maar ik denk de hele tijd: als ik zoveel mensen ontspannen op straat zie lopen, naar het strand zie gaan, een praatje zie maken, dan zal er wel niet zo veel aan de hand zijn.
Maar als ik met mensen begin te praten, en hun verhalen hoor, dan gaat de naïviteit er snel af. Veel mensen zijn verhuisd naar een andere stad, vanwege veiligheid. Of ze vertrekken naar het buitenland met beurzen of geld van familie. En afgelopen januari was het hier echt een puinhoop in de stad. En zelfs anderhalve week geleden nog hoorde je ’s avonds als je op een terras aan het strand zat de oorlogsgeluiden op de achtergrond…
Maar goed. Ik loop gewoon rond. Ook in mijn eentje, door wijken en buurten die ik niet ken. En ik kijk niet de hele tijd achterom of er misschien iets raars gebeurt. Op gevoel.

En er is ook iets te doen. Dat moet gebeuren.
Het is hard werken, maar het doet geen moment aan werk denken. Ik probeer de stad op te slurpen. De verhalen. De mensen. De straten. De eigenaardigheden. De parken. De gebouwen.
Het centrum en omgeving ken ik inmiddels. Een aantal toegangswegen ook. De nieuwe informatie stapelt hoog op. In steekwoorden. Krabbeltjes. Foto’s. Tekeningetjes. Deze ben ik momenteel aan het verwerken. Om uit te komen op een relevant advies, een zinvol ontwerp, een perspectief voor de stad. In nog zeven weken. Dat wordt nog zweten.

12-7-2015
Plastic tasjes te koop
Nog nooit zag ik ergens ter wereld een winkeltje voor plastic tassen. Tassen met bekende merken. Met bloemen. Auto’s. Fruit.
Je kunt ze kopen in pakketjes van veel. Maar waarom?

Geel en blauw
Overal in het land zie je geel-blauw. Op tuinhekjes. Muurtjes. Reclame-uitingen. Niet gecoördineerd vanuit de overheid. Maar eigen initiatief, persoonlijk of zakelijk.
Een jonge natie op zoek naar identiteit. De makkelijkste manier om die te proberen te vangen is om de kleuren van de vlag te gebruiken. Het is een manier om iets te kunnen bijdragen in een onrustige tijd. Het is een manier om steun te betuigen aan een visie, aan een koers. En het is helaas ook een vorm van nationalisme.

Azov Zee
Vandaag heb ik gezwommen in de Azov Zee. Die kan weer van mij lijstje af! Het strandje waar we waren lag een uurtje rijden vanaf Mariupol. Dus alles was alweer een stuk schoner dan in de stad zelf, waar de staalfabrieken hun afval lozen in de rivier en de zee. Maar goed, voor koraal of bijzondere vissoorten hoef je echt niet meer naar deze regio…
Eerlijk gezegd had ik tot een paar maanden geleden nog nooit van de Azov Zee gehoord. Ik dacht ten onrechte dat deze zee een onderdeel was van de Zwarte Zee. Zo makkelijk lijkt dat met landen ook te kunnen gaan, bedacht ik terwijl ik over het strand liep. Is het nu een zelfstandig land? Of is het een provincie? Is het een zee? Of een meer?

13-7-2015
Dienen
Ik praatte met Alexander, een van de jonge medewerkers van Izolyatsia. Alexander, maar eigenlijk noemt iedereen hem Sasa, komt oorspronkelijk uit Donetsk, de stad die in handen is van de separatisten van de Donetsk People Republic.
FT: ‘Ben je eigenlijk bang om opgeroepen te worden voor de oorlog?’
Sasa: ‘Ja, eigenlijk wel. Alhoewel het nog steeds vaak heel ver weg en heel onwaarschijnlijk lijkt. Niemand had dit verwacht, een oorlog met Rusland. Met Rúsland nota bene! Maar we weten niet waar het heen gaat en hoe jongeren verder worden opgeroepen voor het leger. Er gaan geruchten dat soms jongens worden opgepakt van straat om mee te vechten. Maar ik weet niet of dat echt waar is.’
FT: ‘Ben je niet heel boos? Op de situatie? Op de oorlog? Op Poetin desnoods?’
Sasa: ‘Nee, eigenlijk niet. Gek genoeg heeft die oorlog een aantal zaken in mijn leven versneld die ik anders misschien later of misschien nooit had gedaan. Door de onrust in Donetsk ben ik vertrokken. Eerst naar Mariupol. Daarna naar Kiev. Ik wilde dat al wel, maar ik had vrienden en familie in Donetsk, en het was allemaal wel ok. Nu is die kans me opgedrongen en ben ik blij dat ik stappen heb gemaakt.’
FT: ‘Willen je ouders niet weg uit Donetsk?’
Sasa: ‘Mijn ouders willen blijven, en hebben ook niet zo’n probleem met de situatie zoals die ontstaan is. Ze zeggen altijd al: ‘mijn huis is mijn land’. Dus  wie er verder machthebber is, maakt ze minder uit. Ze zijn ook van de generatie die opgegroeid is in de tijd dat Oekraïne en Rusland gewoon nog 1 land was: de Sovjetunie.
Maar wat vooral heel vervelend is is dat ze zijn overrompeld door de Russische propaganda die in Donetsk de tv bepaalt. Ze zijn beiden hoog opgeleid (arts) en hebben allemaal academische vrienden, maar worden toch met open ogen belazerd. Ze denk bijvoorbeeld dat het leven in Kiev niks meer is. Dat er pure armoede heerst onder druk van de regering. Dat de apotheken leeg zijn. Dat de winkels geen voorraden meer hebben. Terwijl ik ze foto’s stuur van Kiev, over de mogelijkheden, over de kwaliteit van leven, gewoon een wereldstad die volledig functioneert. Ze geloven mijn foto’s niet. Ze geloven wat ze horen op tv, en niet hun eigen zoon.
We hebben er erg veel ruzie over gemaakt. Het is inmiddels een verboden onderwerp. Ik kan er met mijn ouders niet meer over praten…’

Via hem ontmoetten we ook een soldaat die zich had gemeld in het oosten van Oekraïne om zijn land te beschermen. Een kerel van bijna twee meter en een kale kop. ‘Mijn haar kwam een paar weken geleden nog tot halverwege mijn rug. Maar dat is te gevaarlijk in de oorlog. Te veel risico om vlam te vatten bij een inslag ofzo.’  Zijn universitaire opleiding was afgerond. ‘En nee, ik heb mijn diploma niet gekocht, zoals zo veel anderen hier!’ zei hij gefrustreerd. En nu waren er even belangrijkere zaken dan carrière maken.

14-7-2015
Groen op straat
Ik ben weer terug in Kiev en merk nu pas weer echt hoeveel soldaten er eigenlijk in Mariupol waren. Hier zie je ze namelijk nauwelijks. En al helemaal niet in groepen of met pantserwagens.
Dat was de afgelopen dagen wel anders. De laatste vijftig kilometer tot aan Mariupol kwamen we langs vijf checkpoints. Sommige konden we voorbij met een simpele knikje. Maar meestal kwam een van de soldaten even in de bus kijken en vragen wat we kwamen doen. Een uitnodigingsbrief van de gemeente Mariupol hielp meestal wel.
Een keer kwam een soldaat de bus binnen na het lezen van deze brief en bedankte ons dat we goed werk deden. Een andere keer moesten alle mannen de bus uit en werden juist extra gecontroleerd en ondervraagd.
De angst dat Mariupol ingenomen worden door de separatisten en/of de Russen is groot. In het hotel zijn ook twee verdiepingen in gebruik door soldaten. Zij vertellen er verder niks over. Maar ze zijn hier wel met een duidelijke reden: Mariupol mag niet ‘vallen’. Het zijn voor mij bizarre woorden die ik alleen maar ken van geschiedenislessen of films en boeken. Ik zit er nu middenin.

15-7-2015
Reclame
Bij een van de eerste bijeenkomsten in Mariupol die voor ons waren georganiseerd ontmoetten we een man die werkzaam was in de reclamewereld. Hij maakte zich enorm druk over het uiterlijk van de stad en over de enorme hoeveelheden kriskras geplaatste reclameborden. ‘De stad was uitverkocht’ zo zei hij. En: ‘Zo lelijk hoeft kapitalisme niet te zijn.’
Hij pleitte voor minder reclame. Wel bijzonder als dat je eigen broodwinning is. Maar een beetje gelijk heeft ie wel.

16-7-2015
Verduurzaming
Ik ben een paar dagen in Nederland voor werkafspraken. Het is avond, en ik blader door mijn foto’s van Mariupol.
Het zijn mooie en een treurige beelden soms. De gebouwen zijn slecht onderhouden. De zorg voor de portieken, de liften en het gebouw als geheel. Bewoners bekommeren zich primair om de binnenzijde van de woning. Van een ‘vereniging van eigenaren’ hebben ze hier meestal niet gehoord.
In een huis dat pal op de wind staat moeten ze gek zijn geworden van de stookkosten. Want ze hebben net een stukje buitenmuur aan de buitenzijde geïsoleerd. Een mannetje zit op een plankje, gedragen door twee kabels vanuit het dak. Hij pleistert de isolatieplaten weg. Dat zal lekker warm worden deze winter.

17-7-2015
3000 BC
Ik zit achter mijn laptopje en orden alle stadsplattegronden die ik inmiddels heb gevonden op internet, via contacten en in de musea. De oudste kaart komt uit het Historisch museum van Mariupol. Een plattegrond van een begraafplaats van circa 3000 voor Christus. In de verre oudheid blijkt op deze plek een nederzetting te hebben gestaan. Ook toen was het vermoedelijk al een strategische locatie aan de zee, met vruchtbare grond, en een tussenstop tussen het oosten en het westen.
We weten volgens de gids van het museum niet zo heel veel over deze tijd. En de opgravingen zelf zijn een topstuk van het museum. Ze zijn in 1931 gevonden toen de eerste grote fabriek hier werd gebouwd. In een periode van drie weken moesten de onderzoekers hun werk doen want dat was de maximale tijd die de bouw kon worden stilgelegd. Sindsdien is er nooit meer nader onderzoek gedaan, op het terrein van de fabriek of daarbuiten. Een onontgonnen terrein voor archeologen.

18-7-2015
Best een groot land
Het is twee uur en drie kwartier vliegen van Amsterdam naar Kiev. Van Kiev naar Mariupol is 18 uur (trein en bus) of 21 uur (trein zonder overstap). Tja, de globale wereld. Afstanden veranderen. Maar hoe groot is Oekraïne nu eigenlijk?
Nou ja, om een beeld te geven: hier een plaatje. Van Den Haag tot de grens van Polen met Ukraine. Ongeveer.

19-7-2015
Je moet kiezen
Een paar keer hoorde ik het al: ‘Ik was er nooit zo mee bezig, maar nu moet ik kiezen tussen Europa en Rusland.’ Geen gesprek in Oekraïne dat niet over politiek, over de oorlog, over de toekomst gaat. Maar kiezen is voor iedereen anders.
Sommige mensen weten heel helder waar ze staan. Anderen hebben het gevoel dat ze in alle gesprekken kleur moeten bekennen. Dat ze een standpunt in moeten nemen en dat een genuanceerd standpunt niet op prijs wordt gesteld.
De meeste mensen die ik spreek kiezen overigens wel, pro-Oekraïens dus pro-Europees. Maar ook sprak ik mensen die niet willen kiezen omdat ze in allebei de richtingen grote nadelen zien. En er zijn mensen die in allebei de richtingen juist wél kansen zien. Die laatste groep hield me wel even bezig. Is dat pragmatiek of lafheid? Of realisme?

20-7-2015
Nieuwe media
Ik heb het weer gezien: de wet van de remmende voorsprong. Want iedereen was zich er in het verleden van bewust dat de televisie door de staat werd gestuurd en bestuurd. Inmiddels zijn sommige zenders transparanter en democratischer dan bijvoorbeeld de omroepverenigingen die Nederland nog heeft.
Tijdens de protesten op Maidan werd snel en actueel nieuws heel belangrijk. Internet was veel sneller dan de televisie. Diverse websites toonden online informatie en live streaming van de protesten. Twee van deze sites groeiden uit tot een enorm succes: expreso-tv and 112-tv. Ook de vele Oekraïners in het buitenland (oa Europa, Rusland, Verenigde Staten) kregen op deze manier de informatie.

Na de protesten bleef de vraag naar deze onafhankelijke bottom-up media groeien. Met geld dat door particulieren bij elkaar werd gebracht is ervoor gezorgd dat ze beide ook een tv-kanaal hebben gekregen.

21-7-2015
Handel
De straat van mijn ‘huis’ in Kiev heeft alle noodzakelijke voorzieningen.

22-7-2015
Gewoon een mooie binnenplaats

The City is hot
Het is hier warm. Zo’n landklimaat hakt erin…. Tussen de 28 en 35 graden is al vaak voorgekomen deze weken. Maar dat is niet de enige reden waarom ‘the city hot is’.
Stedenbouw is echt in opmars in Oekraïne. Er zijn meerdere lezingen en tentoonstellingen over de stad. Een nieuwe opleiding Urban Studies start per medio september. Ik werd geïnterviewd door een architectuurblad over hoe ik het vak stedenbouw beschouw. En een architectenbureau waar ik vrijdag op bezoek ga is zich gaan specialiseren in stedenbouwkundige plannen. Meer en meer richt men zich hier op de stad. Ik zou hier maar eens moeten gaan solliciteren.
Maar waarom is stedenbouw zo booming?  Ik ga op onderzoek. Tot later.

23-7-2015
Over gevechten
Je ontkomt er niet aan. Je praat met soldaten. Je praat met mensen van OSCE, die er de veiligheid in het gebied monitort. Je praat over de oorlog en over militaire strategieën. En ik hoor mezelf soms meedoen in een gesprek, maar ik weet er eigenlijk niks van. Ik praat wat mensen na, en verder luister ik maar vooral en stel ik vragen.
Ik denk aan de spelletjes Risk van vroeger. En vooral het spel Diplomacy was favoriet. Ook toen was er altijd ruzie om de Zwarte Zee…

24-7-2015
Niemandsland
Met een conflict, een oorlog, is er een grens die met enige regelmaat verschuift. De precieze ligging van de grens is niet keihard en strategische posities worden ingenomen door beide kampen aan beide kanten van de grens. Maar er is eigenlijk niet één grens. Er zijn er twee.
In het geval van de oorlog in Oost-Oekraïne is er een grens die wordt beschouwd als de grens van het Oekraïense leger. Deze bewaakt deze grens. Iets verderop, zo’n tien tot twintig kilometer, is er nog een grens: de grens van de pro-Russische separatisten.
Tussen de grenzen is in feite een soort niemandsland. Een zone die nergens bij hoort, door niemand verdedigd wordt. Een zone waar ook mensen wonen, naar schatting tussen de 1000 en 1500. Van beide kanten vliegen er raketten over. Hun huis verlaten houdt een groot risico van plundering in zich. En het zijn boeren, dus wat te doen met het vee en gewassen? En dan kun je misschien hulp krijgen in de vorm van een dak boven je hoofd. Maar wat doe je als boer in een wijk in de stad? Wat bouw je daar op? De meeste mensen blijven dus zitten… Wat zou je zelf doen in zo’n geval?

25-7-2015
Mogadishu
De afgelopen jaren heb ik in kleine stapjes voorbereidingen getroffen voor een project voor de wederopbouw van Mogadishu in Somalië. Sinds ik in Oekraïne zit zijn er in Mogadishu al drie hotels opgeblazen door El Shabaab. Best rustig en veilig hier, in Oekraïne.
Een goede dag voor cynisme.

26-7-2015
Raw food
Denk nou niet dat de keuken van Kiev alleen maar grote brokken vlees, aardappels en bietensoep serveert. Je hebt hier minstens honderd sushi restaurants in de stad. En natuurlijk een restaurant met als specialisatie raw food.

Dark tourism
Ik wist niet van het bestaan, maar een beetje doe ik er aan mee: dark tourism. Het gaat over een dagje Auschwitz. Of Westerbork. Of zoals ze hier aanbieden: Tsjernobyl.
Ik probeer deze dag ook werkelijk nog ergens in te plannen, maar toen ik op internet uit aan het zoeken was hoe ik dit praktisch kon organiseren kwam ik een aanbieding tegen voor een toeristische militaire trip. Weekendje soldaat spelen. Rijden in een tank. Leren schieten. Plezier voor het hele gezin. Het is dat er hier geen leeuwen zijn…
http://www.tripadvisor.nl/Attraction_Review-g294474-d4379418-Reviews-Military_Tours_in_Ukraine_Day_Tours-Kiev.html

28-7-2015
De president en zijn vrouw
Vandaag zag ik de president van Oekraïne en zijn vrouw. Kom daar maar eens om in Nederland. We hebben geen president. En anders misschien de minister-president. Maar die heb ik ook nog nooit gezien. Laat staan zijn vrouw. (Heeft ie die inmiddels?).
Maar vandaag, op 150 meter van ons huis, bleek een bijzonder optreden in het kader van de verjaardag van het christendom in Oekraïne. Bijzonder om even bij aanwezig te kunnen zijn. Inclusief orthodoxe koren. Kiev centrum. Om de hoek.

29-7-2015
De Nieuwe Politie
Het lichtpuntje in de hedendaagse politiek lijkt te komen vanuit Georgië. Eind juni is ‘de nieuwe politie’ geïnstalleerd. Iedereen praat er over. En iedereen praat er heel erg positief over.
De nieuwe politie is jong, fit, vriendelijk, voor 40% vrouw, en zowel de mannen als de vrouwen zijn zonder uitzondering mooi. Er zijn nieuwe uniformen en auto’s. En vooral: er is een breuk met de corruptie en er wordt werkelijk opgetreden tegen criminaliteit.
Het is populair om een selfie te maken met de politie. En ja, iedereen lacht ook wel wat om de schoonheid van de politiemannen en vrouwen, maar alle Oekraïners zijn overtuigd van deze nieuwe politie.
Het voormalige politieapparaat is als totale groep aan de kant gezet. Met hen wordt nu gepraat over mogelijke nieuwe taken.
De persoon achter dit succes? De voormalige Georgische minister Eka Zguladze, nu vervangend minister van binnenlandse zaken. Zij heeft ook in Georgië de nodige hervormingen doorgevoerd, en ze is, net als voormalig president Micheil Saakasjvili die nu burgemeester is in de Oekraïense stad Odessa, vertrokken uit het inmiddels weer pro-Russische Georgië. De hervormingen die ze beiden daar hebben doorgevoerd hebben een grote invloed gehad op de welvaart in het land. Veel mensen in Oekraïne kijkt vol ongeloof maar vooral ontzag naar deze situatie. En zo zijn twee buitenlandse politici de grootste hoop voor veel mensen in de landelijke politiek.
http://www.bbc.com/news/blogs-trending-33432788

30-7-2015
Architectuur
Ik ben bezig met een bijzondere en onmogelijke missie om als ontwerper of ruimtelijk strateeg iets bij te dragen aan de situatie in het land, in twee maanden nota bene. Maar als je dan de reclames ziet van de nieuwbouwblokken die hier en daar in Kiev uit de grond worden gestampt…. dan is het misschien toch allemaal eenvoudiger dan ik dacht. 😉

31-7-2015
Verschuivende steden
Wat is een stad? Een stapel stenen? Asfalt? Bomen? Of de mensen die er wonen? En hun activiteiten? Misschien de geschiedenis?
Sinds de separatisten een deel van Oekraïne hebben overgenomen is er een enorme verschuiving van mensen en activiteiten geweest. Donetsk was bijvoorbeeld echt een universiteitsstad met meerdere grote universiteiten. Deze universiteiten zijn sinds de bezetting simpelweg weg gegaan naar onder andere Vinnytsia en Krasnoarmiysk. Ziekenhuizen zijn geëvacueerd, zowel patiënten als personeel. Voetbalclubs zijn naar de andere kant van het land verhuisd. En kunstinstellingen zijn vrijwel allemaal naar Kiev gegaan, al dan niet gedwongen.
Als je een paar maanden of een half jaar even ergens naar toe gaat, dan ben je op bezoek, en pak je niet al je spullen uit. Maar als het langer lijkt te gaan duren dan ga je daar weer wortelen en maak je nieuwe relaties. En dat gebeurt dus ook met al deze sociale culturele en educatieve organisaties. En de vraag is of deze instellingen ooit weer terug gaan verhuizen, zelfs als de oorlog over een paar maanden over zou zijn.
De organisatie Izolyatsia waar ik nu bijvoorbeeld door uitgenodigd ben is verdreven uit hun prachtige fabriekscomplex in Donetsk door de separatisten van ‘Donetsk People Republic’. Saillant detail: toen ze verdreven waren noemden ze het ‘we zijn verjaagd en verbannen’. Inmiddels is het statement van de organisatie dat ze ‘nomadisch’ zijn.
En Izolyatsia staat daarin echt niet alleen. De stad verschuift een paar honderd kilometer. Organisaties verschuiven. En sommige mensen verschuiven mee. En zo verschuift de stad.

1-8-2015
Collectief?
In mijn planvorming komt het woord ‘collectief’ vaak voor. Ik word door eigenlijk iedereen uit Oekraïne gewaarschuwd voor te veel optimisme. Dialoog, conversatie, samenwerking, gezamenlijke doelen, het zijn woorden die een beetje besmet zijn. De sovjet-tijden zijn voorbij. De mensen hebben in die tijd altijd vanuit het collectieve belang moeten denken. En nu is er een andere tijd, en die is moeilijk maar wel interessant. ‘We willen een individu zijn. Uniek. En als we dan gaan samenwerken dan smelt dat individu weer om in iets vaags, iets gemiddelds.’
Ik hoor het steeds weer. Eigenlijk waren de demonstraties bij Maidan de grote uitzondering op deze regel. Daar werd juist de grootte van de groep de kracht en aantrekkingskracht. Maar of je dat gevoel terug kunt laten komen in Mariupol, met een humanitair ingestoken stedenbouwkundig project? ‘Nee, natuurlijk.‘

2-8-2015
Buitenwijk
Het is misschien niet schilderachtige hotelletje in het centrum van de stad. Maar daarom juist zo fijn om hier te zijn. Een appartement helemaal prachtig onderhouden. En stil. Muisstil. Je hoort niets van de overige honderden mensen in dezelfde flat. Kwaliteit uit de jaren 50?
Wat ontbreekt is ruimte voor opslag, van spullen en van eten. Want vooral groenten zijn schaars in de lange winter hier. Dus, de balkons worden opslagruimtes. En de buitenruimte (!) wordt ingenomen door privaat gemaakte kelders. Onder de parken zijn kelders gebouwd, manshoog, waar mensen hun gewelde en ingeblikte groenten opslaan. Het is de gewoonste zaak van de wereld. En de ventilatiepijpen en de luiken zijn verklaard.

Contructivisme
Architectuur uit 1928. Gosprom gebouw. De naastgelegen gebouwen zijn helaas inmiddels allemaal omgezet naar neo-klassieke en post-moderne stijlen.

Kharkov
Ik ben een weekendje naar Kharkov. Een stad in het oosten van het land. Via via ontmoette ik een jonge kunst curator Sergey Kantsedal die hier woont en me uitnodigde om langs te komen. Met Sergey en met architect Oleg Drozdov en met (grafisch) conceptontwerper Vladislav Kulik reed ik de stad rond.
Een totaal andere industriestad dan ik ken van andere plekken. Ten eerste omdat de stad een oude universiteitsstad is met een aantal oude instituten. Deze waren er eerder dan de industrie en dus ook dan de technische universiteit.
Maar de industrie heeft wel gezorgd voor een groei van de stad van 200 duizend inwoners naar bijna 2 miljoen. De industriezones zijn aangelegd volgens een aantal zeer stringente stedenbouwkundige principes. De belangrijkste uitbreidingen hebben we bezocht. De metrolijn en de tram hadden hun ingang op het industrieterrein. En de arbeiders woonden een paar honderd meter verderop. De zone tussen de fabrieken en woonwijk was park, voorzieningen (scholen, ziekenhuizen, winkels) en autoverbinding met de stad. Een keurige verdeling als een soort verticale lagen in de stad.
In sommige buurten hadden (en hebben) mensen geen eigen keuken, onder andere omdat de werknemers hun eten toch in de kantine van de fabriek kregen. De buitenruimte tussen alle gestapelde woningen was enorm ruim.
De industrie was niet zo vervuilend als in Mariupol. Maar alom aanwezig, vanwege de verbinding tussen werk en wonen en voorzieningen. Maar ook hier veranderen de tijden. De machines zijn verouderd. De gebouwen zijn niet te onderhouden. In de stad staan honderdduizenden vierkante meters fabriekshal leeg.
En tussen al dit geweld in zijn er nog grote gebieden in een mengsel van zelfstandige woningen, kleine industriepandjes (pre-Sovjet-tijdperk), groen en hier en daar een winkel. Hier kun je eigenlijk met een gewone auto niet komen omdat er nog nooit asfalt is aangelegd. In de winter zal het helemaal onmogelijk zijn met alle sneeuw. Maar de architectuur uit eind 19^e eeuw straalt je tegemoet, en dit enorme gebied op maar zo’n 10 minuten lopen van het centrum heeft naar verwachting ook zo’n 100 duizend inwoners. Wat een mooie rare onontgonnen stad. Niet uit te leggen effe in zo’n blog tekstje. Het vraagt om nader onderzoek. Oleg, wanneer beginnen we?

3-8-2015
Achtergrondmuziek
Om de lange reis een beetje te veraangenamen werd de muziek in de trein aangezet. Een stuk of wat oude liedjes die veel zullen zijn gedraaid bij de gay-parties afgelopen weekend in Amsterdam. Waaronder “I will survive” van Gloria Gaynor en “In the army now” van Bolland en Bolland. Je weet dat de vrouw die de muziek heeft aangezet geen woord Engels spreekt, net als het overgrote deel van de mensen in de trein, maar toch… bizar.

Nachtleven op het station
Station Zaporizja: 4 uur ’s nachts. Ongeveer 50 mensen wachten op een trein. Ik heb ook een overstap hier tijdens de treinreis van Kharkov naar Mariupol. Twee kioskjes zijn zelfs nog open en verkopen chips, koekjes en van alles aan drank voor onderweg. Ik loop even naar buiten met een kopje koffie. Een paar rokers en een paar taxichauffeurs staan te praten op het stationsplein. Uit het niets komt in stilte een peloton soldaten voorbij gemarcheerd. 20 rijen van 3. Links rechts links rechts. Rugzak om. Fles water erop gebonden. Een halve minuut later zijn zeer weg. Ik was te perplex om een foto te maken.

4-8-2015
Thuis
Terug in Mariupol. Wat plaatjes.

5-8-2015
Weer
Aan het weer zal het in elk geval niet liggen.

6-8-2015
Mariupol is geen Kiev
Blij dat ik weer in Mariupol ben. Kiev is een leuke stad, maar op een bepaalde manier ook een ’gewone’ stad. Een metropool met prachtige plekken, en bijzondere mensen.
Maar hier toch weer een paar plaatjes waarom ik Mariupol zo mooi vind. Een bus chauffeuse die routineus een trolly-bus aan de praat krijgt. Een dj in het park. Een traditionele duiventil tussen de hoogbouw. Etcetera…

7-8-2015
Bombardementen
Daar staan we dan, in het meest oostelijke deel van de stad. Een soort oorlogs-toerisme. Hier vielen in januari van dit jaar de bommen. Burgers gedood. Huizen vernield. Geen van deze ramen waren nog heel. Ik ben vooral stil. Voel me niet goed in staat om met de mensen hier het gesprek aan te gaan.
Voor zover ik het kan inschatten lijkt het leven weer langzaam iets gewoner te worden. Maar de angst zal blijven. Deze appartementen liggen het dichtst bij het front.
De appartementen staan deels leeg. Ze worden hier verkocht voor een paar duizend dollar aan opkopers, die speculeren op betere tijden en alles wel willen hebben. Nou ja, bijna alles. Want in de advertentie staat dat ze niet geïnteresseerd zijn in de appartementen ‘met uitzicht op de slagvelden’…
Met een enorme groep vrijwilligers is eerste hulp verleend in de vorm van onderdak, eten, dekens en mentale hulp. Bewoners krijgen meer steun van elkaar onderling dan van de overheid. Van de miljoenen die zouden zijn bestempeld voor de hulp en wederopbouw is een deel gestolen. De rechtszaken hierover beginnen binnenkort, maar het geld is weg.

8-8-2015
Meer vermaak
Mooi om te zien dat er speciaal voor deze stad extra activiteiten worden georganiseerd deze zomer. Genieten van het leven valt niet altijd mee hier. De beroemde zangeres Mariana Sadovska gaf in het stadspark een gratis concert. Melancholie van de bovenste plank.
Om een idee te krijgen van haar muziek: https://www.youtube.com/watch?v=8ZFdtFTJfkg. Slachtoffers van de protesten op Maidan worden herdacht in deze video.

Bungeejumpen
Als ik dan toch een doodswens zou hebben, dan maar bungeejumpen in een door oorlog bedreigd gebied. Zo graag zou ik bovenop die schoorsteen staan en rondom kijken naar de enorme industrie.
Maar nee, ik durf niet…
Foto’s en filmpjes: http://vk.com/club86150879

9-8-2015
Email checken. Facebook checken. Oorlogs-website checken.
Niemand zag de oorlog aankomen. Niemand was voorbereid. Maar nu de oorlog er is, is er een stroom aan informatie te vinden. Een goeie site is http://liveuamap.com/ waar de oorlog bijna live te volgen is. Alle politieke of militaire berichten worden hier geplaatst. Dus elke paar uur check ik mijn email, mijn facebook en mijn favoriete oorlogs-website.
Het front is niet ver. De laatste paar weken was het in deze regio redelijk rustig, maar gisteren werd er weer gevochten. Een soldaat is gedood, zegt de site met het blauwe gezichtje. Ik zal hier nooit aan wennen.

Straat interviews
Heerlijk. Na alle lezingen, rondleidingen en officiële stukken nu gewoon even interviewen op straat. Mensen die hun verhaal kwijt kunnen. Mensen die iets te vragen of te vertellen hebben. 74% respons. Hoera.

11-8-2015
Rusland is dichterbij
We staan op een kruispunt in het oostelijk deel van Mariupol, ongeveer 8 km van het centrum. Hier is de rand van de stad. Hier beginnen de weilanden die overgaan in de frontlinie.
De chauffeur grapt: ‘Wat gaan we doen? Terug naar het hotel? Of liever naar Rusland? Rusland is dichterbij.’

11-8-2015
Spion
Ik ben regelmatig uitgemaakt voor spion in de buitenwijken. Als mensen niet snapten wat ik kwam doen. Zeker als ik een foto maak. De oudere generatie begrijpt het project niet echt. En ze lijken ook niet heel erg geïnteresseerd. En ze willen niet met een spion praten… En nee ik mocht dus ook geen foto van ze maken. Het spijt me.

12-8-2015
Girl power
Niet een kunstenaar. Niet een paar verveelde tieners. Niet een social designer vol goede bedoelingen. Nee, hier is gewoon een groep vrouwen aan de slag gegaan die in de buurt wonen. Ze hebben een memorabele plek gemaakt, tussen de appartementengebouwen. Geweldige plek om even te kunnen zijn. En dat ervaren ze zelf ook zo. Elke dag. Met een lach, vol energie, en hier en daar een glaasje cognac.
Stap voor stap maken deze vrouwen de anonieme binnenplaats een beetje levendiger. Ze maken een soort grappige speeltuin voor volwassenen.
Recycling heet dit. Of upcycling misschien. Ach wat maakt het uit hoe het heet. Het meest belangrijk is dat ze het werkelijk zelf doen. De groep bestaat uit vrouwen, tussen de 40 en 65 jaar. Ze vragen ook anderen. Maar de mannen zijn meestal te dronken. En de jongere generatie snapt niet goed waarom ze zouden werken zonder er geld voor te krijgen. Maar deze ‘meiden’ snappen dat wel. En hoe. Bottom-up initiatieven a la Mariupol.

13-8-2015
Neo-N
De ontwikkeling van neo-nazisme in Oekraïne is open en expliciet. De aanhang zit vooral in het westen van het land, maar ook in Kiev en Kharkov kwam ik duidelijke symbolen tegen… Ik hou het hier maar even bij 1 foto. En een wiki-pagina over de politieke partij diie hoort bij de stroming.
https://en.wikipedia.org/wiki/Svoboda_(political_party)

14-8-2015
Leegstand en verval
Tijdens het tweede bezoek aan Mariupol heb ik een aantal kleine interviews gehouden met mensen op straat. De vraag was wat mensen het beste en het slechtste vonden aan Mariupol. Meedoen was heel makkelijk. Drie rode stickers voor negatief. En drie groene voor positief.
Over de negatieve onderdelen van de stad was iedereen eensgezind. De vervuiling stond fier bovenaan (88%), met op nummer twee de vervallen en leegstaande gebouwen (66%). Daarmee waren met grote stip de belangrijkste aandachtspunten gegeven, nog even los van de oorlog natuurlijk.
Mensen verkiezen duidelijk het renoveren van de oude gebouwen boven het bouwen van nieuwe.

16-8-2015/17-8 2015
Weekendje Odessa.
Zwarte Zee. Terrassen overal. Zwemmen. Kunst. Terrassen. Familiefeest. Vodka. Eten. Oma’s en opa’s dansen. Terrassen. Cocktails. Straten, pleinen, parken. Dromen. Terrassen. Straten. Haven. Strand. Zon. Familiehuis datsja. Champagne. Vrienden. Pingpong. Vodka. Vodka. Eten. Heerlijk.

18-8-2015 / 27-8-2015
Afronden
De laatste anderhalve  week in Ukraine heb ik niet meer dagelijks geblogd. Ik heb eigenlijk alleen nog maar heel hard gewerkt. Dit was mijn eindsprint, richting expositie op vrijdag 28 augustus.
Er gebeurde ondertussen niet heel veel ‘blog-waardigs’ meer. Alhoewel… ik was nog heel even op de evenementen bij de Onafhankelijkheidsdag op 24 augustus. En ik stond stil bij (en het werd even stil in) Sartana, waar een raket insloeg en twee mensen overleden. Dit dorpje bezochten we vijf weken geleden nog, een paar kilometer buiten Mariupol…

Gelukkig zijn er ook gesprekken die minder oorlogs-gerelateerd zijn, zoals over een duurzame samenleving, over groeiend zelfbewustzijn, en over het hoge aantal hipsters in Kiev. http://www.politico.eu/article/kievs-hipster-revolution-russia-ukraine-culture/

28-8-2015
Finale!
Mijn eindproduct van twee maanden Oekraïne is afgerond. Mariupol heb ik binnenstebuiten gekeerd om de stad te begrijpen en te leren kennen. Met als gevolg een analyse, en een perspectief.
Ik heb een stedenbouwkundige strategie geschetst voor de lange termijn (nadat de oorlog voorbij is) en een voor de korte termijn (tijdens de oorlog). Deze strategieën zijn onderling verbonden. Ze kunnen ongetwijfeld nog scherper, beter en uitgebreider, maar de contouren staan.
Dit totale verhaal heb ik gebundeld in de vorm van een magazine, een glossy. Hierin staan artikelen over de aanleiding van het project, de gemaakte keuzes, de argumentatie en het perspectief. Dit magazine wordt eind september of begin oktober in een drietalige versie (Rus, Ukr, Eng) verspreid door Mariupol.
Op deze website is nu een Engelstalige versie te downloaden.

Het magazine lag te schijnen op de expositie in Izolyatsia in Kiev. Een druk bezochte avond, met onder andere bezoekers die de twintig uur durende treinrit hebben doorstaan om hier te kunnen zijn. Geweldig.
Deze expo duurt een aantal weken en verhuist dan naar Mariupol. Ik vertrek echter morgen weer naar Nederland.

In Nederland is het vast rustig, en weer even wennen. Acht weken weg is lang, maar de verschillen in opgave en uitdaging zijn ook groot. En ondertussen volg ik de ontwikkelingen nog op de voet, bijvoorbeeld via http://liveuamap.com/ en www.osce.org/ukraine. De berichtgeving in Nederland over de toegenomen spanningen lijken steviger qua toon en inzet dan ik in Oekraïne heb gelezen of ervaren.

En de komende tijd ik werk ik verder aan diverse deelprojecten in Mariupol. En aan projecten in Odessa of Poltava, waar mensen me hebben gevraagd mee te denken.
Dus, hou je haaks, Oekraïne. I’ll be back.